بررسی تطبیقی رسم‌الخط میرعلی بن حسن تبریزی با میرعلی بن الیاس تبریزی بر اساس نسخه خسرو و شیرین نظامی (3134، گالری فریر) و سه مثنوی خواجوی کرمانی (18113، کتابخانه بریتانیا) | ||
| فصلنامه نگره | ||
| مقاله 7، دوره 14، شماره 49، فروردین 1398، صفحه 100-113 اصل مقاله (928.65 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2019.961 | ||
| نویسنده | ||
| فاطمه شه‌کلاهی* | ||
| کارشناس ارشد پژوهش هنر، شهر شیراز، استان فارس. | ||
| چکیده | ||
| میرعلی بن حسن تبریزی ملقب به «قدوه الکتاب معلی» و میرعلی بن الیاس تبریزی دو نستعلیق‌نویس معروف عصر جلایری در بغداد هستند. تنها اثر اصیل و رقم‌دار میرعلی بن حسن نسخه خسرو و شیرین نظامی محفوظ در گالری فریر (3134) است و شناخته شده‌ترین اثر میرعلی بن الیاس نسخه مصور سه مثنوی خواجوی کرمانی در کتابخانه بریتانیا (18113) است. احتمال می‌رود این دو خوشنویس همشهری، هم دوره و همنام که فقط در نام پدر اختلاف دارند، در شیوه کتابت و رسم‌الخط نیز متمایز باشند. از این‌رو در این پژوهش این دو نسخه خطی مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته است. هدف این پژوهش شناسایی شیوه نگارش هر یک از این دو خوشنویس براساس نسخه خسرو و شیرین نظامی و سه مثنوی خواجو و در پی پاسخ به این پرسش است که چه تفاوت‌هایی میان رسم‌الخط این دو کاتب نستعلیق‌نویس وجود دارد؟ این پژوهش به لحاظ هدف در زمره پژوهش‌های بنیادین است و براساس ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی با رویکرد تطبیقی است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. این پژوهش نشان می‌دهد که این دو خوشنویس در شیوه نگارشِ چهار دسته از حروف کشیدگی‌ها، دوایر، مفردات و نقطه‌ها با یکدیگر تفاوت دارند و رسم‌الخط میرعلی بن حسن از قاعده نسبتاً مشخص‌تری تبعیت می‌کند. شکل (ب) کشیده در حروف کشیده و (ن) در حروف گرد به‌عنوان الگوی پایه تکرار شده است. ارتفاع اکثر مفردات یکسان و برابر 5/1 نقطه است. زاویه نقطه‌گذاری 60 درجه است و نسبت به کرسی 15 درجه به‌سمت چپ تمایل دارد. در نگارش میرعلی بن الیاس حروف دارای تنوع بیشتری هستند و کشیدگی‌ها به نسبت بلندتر است. انحراف زیاد قسمت گردی دوایر به سمت مخالف، ارتفاع 2نقطه‌ای مفردات و زاویه نقطه‌گذاری 45 درجه به‌گونه‌ای که محور نقطه‌ها با کرسی موازی باشد، از دیگر مشخصات رسم‌الخط این خوشنویس است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خوشنویسی؛ نستعلیق؛ میرعلی بن حسن تبریزی؛ خسرو و شیرین نظامی؛ میرعلی بن الیاس تبریزی | ||
| مراجع | ||
|
بلر، شیلا (1394). واکاوی نسخه دیوان خواجوی کرمانی، ترجمه مهدی حسینی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر. پاکباز، رویین (1390). نقاشی ایران: از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین. پاکزاد، زهرا و فدوی، محمد (1391). «بررسی تطبیقی رسم‌الخط شاهنامه رشیدا با شیوه خوشنویسی عبدالرشید دیلمی»، نشریه نگره، (21)، 7: 5-19. پوپ، آرتور اپهام (1378). سیر و صور نقاشی ایران. ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر مولی. تجویدی، اکبر (1386). نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سده دهم هجری، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. جباری کلخوران، صداقت و رضوی‌فرد، حسین (1391). «تحلیل و بررسی خوشنویسی بوستان سعدی موزه ملی ملک»، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، (17)، 3: 33-40. حقیقت، عبدالرفیع (1385). تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی، تهران: نشر کومش. خواجوی کرمانی، محمود بن علی (1393). سه مثنوی خواجوی کرمانی: همای و همایون، کمال‌نامه و روضه‌الانوار، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر. رهنورد، زهرا (1386). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، تهران: انتشارات سمت. زکی‌محمد، حسن (1388). هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمه محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: انتشارت صدای معاصر. سودآور، ابوالعلاء (1380). هنر دربارهای ایران. ترجمه ناهید محمد شمیرانی، تهران: نشر کارنگ. شراتو، امبرتو. و گروبه، ارنست (1384). هنر ایلخانی و تیموری، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر مولی. عالی افندی، مصطفی (1369). مناقب هنروران، ترجمه توفیق سبحانی، تهران: انتشارات سروش. قمی، قاضی‌احمد (1383). گلستان هنر. به‌تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: نشر منوچهری. کونل، ارنست (1387). سیری در هنر ایران، ترجمه پرویز مرزبان، ج5، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. گرابار، اولگ (1383). مروری بر نگارگری ایرانی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر. گری، بازیل (1385). نقاشی ایرانی، ترجمه عربعلی شروه، تهران: نشر دنیای نو. متین، پیمان (1391). خوشنویسی: از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا، تهران: انتشارات امیرکبیر. نوروزیان، گیتی (1392). «بررسی تطبیقی خوشنویسی نسخه نگاره کلیله و دمنه 2198 محفوظ در کاخ گلستان با شیوه خوشنویسی اظهر تبریزی»، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، (18)، 4: 55-66. هاشمی‌نژاد، علیرضا (1393). «نسخه‌شناسی»، سه مثنوی خواجوی کرمانی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر. Blair, Sh. (2013). Text and image in medieval Persian art, Scotland: Edinburgh University Press Ltd.
Freer Gallery of Art and Arthur M. Sackler. (http://www.asia.si.edu/explore/nastaiq/mir-ali-tabrizi.asp). | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 646 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 683 |
||