مطالعۀ سیر تحولات فناوری ”ترصیع“ در دورههای میانی و متأخرِ تاریخ فلزکاری ایرانیاسلامی | ||
فصلنامه نگره | ||
مقاله 6، دوره 14، شماره 49، فروردین 1398، صفحه 88-99 اصل مقاله (557.65 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2019.960 | ||
نویسنده | ||
طاهر رضازاده* | ||
استادیارِ گروه هنر؛ دانشکدۀ عمران، معماری و هنر؛ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات | ||
چکیده | ||
فن ”ترصیع“ یکی از محبوبترین و پرکاربردترین فنون تزیینی فلزکاری ایرانیاسلامی در سدههای میانی و متأخر آن است. کاربرد این فن، همراه با اسامی و اصطلاحات مربوط به آن، طی دورههای مختلف تاریخ این هنر دستخوش تغییر و تحولات متعددی شده است. هدف این مقاله، ضمن معرفی و تعریف تخصصی فن ترصیع در فلزکاری ایرانی اسلامی، ترسیم تصویری واضحتر و مشخصتر از تحولات تاریخی این فن در سدههای میانی و متأخر دورۀ اسلامی است. درکنار این، نوشتار کنونی قصد دارد عوامل تأثیرگذار در شکلگیری و بروز این تحولات را نیز بررسی و تحلیل کند. بدینترتیب، سؤالات پژوهش کنونی عبارتاند از: در فلزکاریِ سدههای میانی و متأخر ایرانیاسلامی، فناوری ترصیع چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ چه عواملی در بروز این تحولات نقش داشته است؟ بهمنظور یافتن پاسخی برای این سؤالات، در اینجا، پس از گردآوری مطالب و دادههای مورد نیاز بهروش کتابخانهای، از روش توصیفیتحلیلی برای رسیدن به اهداف تحقیق استفاده شده است. نتایج این بررسی نشان میدهد که فن ترصیع طی یک قرن، از اوایل سدۀ ششم تا اوایل سدۀ هفتم هجری، از سادگی و خامی به پیچیدگی و ظرافت قابل ملاحظهای رسیده است. اما بعد از گذشت حدود یک سده، و در میانههای سدۀ هشتم هجری، کاربرد این فن دوباره به سادگی گرایش پیدا کرده است. عوامل گوناگونی در ظهور و بروز این فن دخیل بودهاند. بهنظر میرسد تقاضای اقشار توانگر جامعه مبنیبر استفاده از فلزات قیمتی، ولو به اندازۀ کم، در بدنۀ آثار نهچندان قیمتی در بهکارگیری نوع ساده و اولیۀ این فن نقش مؤثری ایفا کرده باشد. اما در شکوفایی گونۀ پیچیده و ظریف این فن راهیابی نقوش انسانی و حیوانی در تزیینات بدنۀ آثار فلزی عاملی اساسی بهشمار میرود. همچنین، شکوفایی کتابآرایی در دورۀ ایلخانی از یک طرف و کاهش کاربرد برنجینهها و مفرغینهها، از طرف دیگر، موجب گرایش هرچه بیشتر به سادگی در کاربرد این فن پرطرفدار در سدههای بعدی شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
فلزکاری؛ خراسان؛ موصل؛ فناوری ترصیع؛ برنجینههای مرصع؛ دورۀ اسلامی | ||
مراجع | ||
الابن الحائک الهمدانی. کتاب الجوهرتین العتیقتین. شماره 296 کتابخانه ملی. ابوالقاسم عبدالله کاشانی (1386) عرائس الجواهر و نفایس الاطیاب (جواهر شناسی، کاشیگری و عطرها) در سال 700 هجری به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات المعی. برزین، پروین (1342) «ترصیع و تزیین ظروف فلزی»، هنر و مردم دوره 2، ش. 15، صص. 31-26 پاکباز، روئین (1389) فرهنگ اصطلاحات هنری و اعلام هنرمندان، با همکاری توکا ملکی، تهران: فرهنگ معاصر. صدری افشار، غلامحسین و حکمی، نسترن و حکمی، نسرین (1366) واژه نامة فنی انگلیسی-فارسی، تهران: انتشارات نیلوفر علیاکبر نفیسی (ناظم الاطبا) (1343) فرهنگ نفیسی، تهران: انتشارات کتابفروشی خیام. غیاث الدین محمدبن جلال الدین بن شرف الدین رامپوری (1375) غیاثاللغات بهسال 1242 هجری قمری به کوشش دکتر منصور ثروت. تهران: انتشارات امیر کبیر مرزبان، پرویز و معروف، حبیب (1365) فرهنگ مصور هنرهای تجسمی (معماری، پیکره سازی، نقاشی)، ویرایش چهارم، 1380، تهران: سروش. مصاحب، غلامحسین (1380) دایره المعارف فارسی، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر. معلوف، لویس (1374) المنجد عربی-فارسی، ترجمه محمد بندر ریگی، تهران: انتشارات ایران هاشمی رشیدآباد، نسرین، و صالحی کاخکی، احمد (1391) «بررسی مواد، مصالح و تکنیک های ساخت بخورسوزهای فلزی دوره سلجوقی ناحیه خراسان»، مطالعات هنر اسلامی، شمارۀ 17: صص. 93-116 Allan, J. W. (1976). Silver: The key to Bronze in Early Islamic Iran. Kunst des Orients. 11. 5-21
Allan, J.W. (1982). Islamic Metalwork: The Nuhad Es-Said collection, London.
Allan, James (1979) Persian Metal Technology 700-1300 AD. London: Ithaca Press
Allan, James and Gilmour, Brian (2000) Persian Steel; The Tanavoli Collection, Oxford
De Rochechouart, Julien (1867) Souvenir D`un Voyage En Perse, Paris : Challamel Aine.
Dimand, M. S. (Aug., 1926) Near Eastern Metalwork, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 21, No. 8, pp. 193-199
Ettinghausen, Richard. (1943). “The Bobrinski" kettle": Pattern and Style of an Islamic Bronze.” Gazett des Beaux-Arts 24, pp. 193-208.
Ettinghausen, Richard (1957) The "Wade Cup" in the Cleveland Museum of Art, Its Origin and Decorations Ars Orientalis, Vol. 2, pp. 327-366
Feuerbach, Ann Indo-Persian Blades in the Collection of E. Gene Beall
Floor, Willem (2003) Traditional Crafts in Qajar Iran (1800-1925), Mazda Publishers, California
Giuzalian L. T. (1968) The Bronze Qalamdan (Pen-Case) 542/1148 from the Hermitage Collection (1936-1965): To the Memory of My Teacher, Academician I.A. Orbeli, Ars Orientalis, Vol. 7 (1968), pp. 95-119
Komaroff, Linda (1994) “Paintings in Silver and Gold: The Decoration of Persian Metalwork and Its Relationship to Manuscript Illustration” Studies in the Decorative Arts, Vol. 2, No. 1, pp. 2-34
Linda Komaroff, (1988) "Pen-casea nd Candlestick: Two Sourcesf ort he Development of PersianI nlaidM etalwork," Metro- politan Museum Journal 2 3: 89-102, esp. 89-90.
Maryon, Herbert (May, 1960) Pattern-Welding and Damascening of Sword-Blades: : Part 2. The Damascene Process, Studies in Conservation, Vol. 5, No. 1, pp. 25-37
Melikian-Chirvani, A.S. (1982) Islamic Metalwork from the Iranian World, 8th-18th centuries (Victoria and Albert Museum catalogue), London: Her Majesty`s Stationary Office
Moshtagh Khorasani, Manouchehr (2006) Arms and Armor From Iran; The Bronze Age to the End of the Qajar Period, Tubingen: Legat.
Rice, D. S. (1955) The Wade Cup in the Cleveland Museum of Art. 39 pp., 20 plates, 31 figs. Paris : Les Editions du Cliene, 1955.
Scarce, Jennifer (1991) The Art of The Eighteenth to Twentieth Centuries in The Cambridge History of Iran, vol. 7. From Nadir Shah to the Islamic republic, , pp. 890-959 Shepherd, Dorothy G.( Jan., 1959) An Early Inlaid Brass Ewer from Mesopotamia The Bulletin of the Cleveland Museum of Art, Vol. 46, No. 1, pp. 4-10, 2
Ward, Gerald W. R. (Ed) (2008) The Grove Encyclopedia of Materials and Techniques in Art, Oxford: Oxford university press
Ward, Rachel (1993) Islamic Metalwork, London: British Museum Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 693 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,085 |