گونهشناسی شکلی آذینهای بندکشی مهری در مساجد منتسب به دوره آلبویه تا ایلخانیان در استان اصفهان | ||
فصلنامه نگره | ||
مقاله 4، دوره 14، شماره 49، فروردین 1398، صفحه 55-69 اصل مقاله (1.56 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2019.958 | ||
نویسندگان | ||
افروز رحیمی آریایی* 1؛ نیما ولی بیگ2؛ سید اصغر محمودآبادی3 | ||
1دانشجوی دکترای، گروه معماری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران | ||
2گروه مرمت، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، | ||
3استاد تمام، دانشکده تاریخ جهان اسلام، دانشگاه اصفهان و معاونت پژوهشی موسسه آموزشعالیسپهر اصفهان | ||
چکیده | ||
یکی از ویژگیهای رایج در تزئینات شیوه رازی و آذری (بناهای منتسب به دوره آلبویه تا ایلخانیان)، استفاده از آذینهایی در فاصله بین بندکشی آجرکاری است. گونهشناسی این قسم از تزئینات معماری با معیار شکلی در کمتر پژوهشی به کار بستهشدهاست. لذا هدف اصلی این نوشتار، با درنظرگرفتن اهمیت موضوع و فقدان منابع کافی، ارائه گونهشناسی جامع و بررسی دگرگونی آذینهای مهری بندکشی در مساجد شیوه رازی و آذری استان اصفهان، از دیدگاه شکلی است. از آنجا که بسیاری از نمونههای شاخص منتسب به این شیوهها در اصفهان بنا شدهاند، نمونهها از این محدوده گزینش شدهاند. ازاینروی پژوهش پیشرو به دنبال پاسخگویی به این سوالات است:”1- گونههای مختلف آذینهای بندکشی مهری (براساس نحوه ساماندهی در فواصل آجرها، شکل قاب، شکل نقوش و شیوه گسترش) در مساجد شیوه رازی و آذری اصفهان چیست؟ 2- با طبقهبندی تزئینات بندکشی در شیوه رازی و آذری چه شباهتها و تفاوتهایی آشکار میشوند؟ 3-دگرگونی شکلی مهرها از شیوه رازی به آذری چگونه بودهاست؟”. روش تحقیق بهصورت کیفی، از نظر هدف کاربردی، براساس استراتژی ترکیبی و به شیوه استقرایی تدوین گشته است. دادهها با استفاده از منابع کتابخانهای و میدانی بهدست آمدهاست. تحلیلها آشکار ساخت تزئینات بندکشی از نظر نحوه قرارگیری در میان بندها و شکل نقشها دارای دو گونه کلی و براساس شکل قاب اصلی، دارای هفت گونه هستند. مهرها در اکثر موارد شیوه رازی با نقوش هندسی شکسته و در شیوه آذری با نقوش هندسی گردان و با جزییات بیشتر بنا شدهاند. کتیبهنگاری بر مهرها معمولاً به خط کوفی بنایی و گاهی به خط ثلث است. در شیوه آذری تنوع چینش آجرکاری بیشتر گشته و نقوش مهرها در برخی موارد بهصورت بافته شده، کار شدهاست؛ در اواخر آن نیز گونه جدیدی از مهرها با خط ثلث و زمینه اسلیمی پدید آمدهاست. | ||
کلیدواژهها | ||
آذین مهری؛ بندکشی آجر؛ مساجد اصفهان؛ معماری آلبویه تا ایلخانیان؛ شیوه رازی؛ شیوه آذری | ||
مراجع | ||
اتینگهاوزن، ریچارد. اولگ گرابر، 1381، هنر و معماری اسلامی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). اسون دیماند، موریس، 1383، راهنمای صنایع اسلام، ترجمۀ عبدا... فریار، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. انصاری، جمال، گچبری دوران ساسانی و تاثیر آن در هنرهای اسلامی، فصلنامه هنر، شماره 13، 1366، صفحات 318 تا 373. پرادا، ایدت. رابرت دایسون و چارلز ویلکینسون، 1383، هنر ایران باستان، ترجمه یوسف مجیدزاده، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. پوپ، آرتور ابهام، 1370، معماری ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران، چاپ نقش جهان. پوپ، آرتور اپهام، 1365، معماری ایران پیروزی شکل و رنگ، ترجمه کرامت الله افسر، تهران، انتشارات یساولی (فرهنگسرا). پوپ، آرتور، 1387، سیری در هنر ایران، ج3، ترجمه نجف دریابندری و همکاران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. پیرنیا، محمد کریم، 1384، سبکشناسی معماری ایرانی، تهران، سروش دانش. پیرنیا، محمدکریم. بزرگمهری، زهره، 1381، مصالح ساختمانی (آژند، اندود، آمود)، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور. حاتم، غلامعلی، 1379، معماری اسلامی ایران در دوره سلجوقیان، تهران، جهاد دانشگاهی. حلیمی، محمد حسین، 1390، زیباییشناسی خط در مسجد جامع اصفهان، تهران، قدیانی. دادور، ابوالقاسم، مصباح اردکانی، نصرت الملوک، بررسی نقوش و شیوههای تزئین مهر گچی تهآجری در بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی، نشریه هنرهای زیبا، شماره 26، 1385، صفحات 85 تا 92. زمانی، عباس، خط کوفی تزئینی در آثار تاریخی اسلامی ایران، مجله هنر و مردم، دوره 11، شماره 128، 1352، صفحات 31 تا 42. شراتو، امبرتو، و گروبه، ارنست، 1391، تاریخ هنر ایران (هنر ایلخانی و تیموری)، ترجمه یعقوب آژند، تهران، مولی. شکفته، عاطفه، و احمد صالحی کاخکی، شیوههای اجرایی و سیر تحول تزئینات گچی معماری ایران در قرون هفتم تا نهم هجری، فصلنامه نگره، شماره 30، 1393، صفحات 63 تا 81 صالحی کاخکی، احمد، اصلانی، حسام، معرفی دوازده گونه از آرایههای گچی در تزئینات معماری دوران اسلامی ایران براساس شگردهای فنی و جزئیات اجرایی، مطالعات باستانشناسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دوره 3، شماره 1 (پیاپی 3)، 1390، صفحات 89 تا 106. فلاح فر، سعید، 1389، فرهنگ واژههای معماری سنتی ایران، تهران، کاوش پرداز. کیانی، محمد یوسف، 1376، تزئینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور. کاتلی، مارگریتا و لویی هامبی، 1376، هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، مولی. کاظمیان، میثم، 1392، فنشناسی، آسیبشناسی و ارائه طرح حفاظت و مرمت آرایههای گچی بندآجری مسجد جامع عتیق اصفهان، پایاننامه ارشد رشته مرمت آثار فرهنگی تاریخی، استاد راهنما اصلانی، استاد مشاور فریبا خطا بخش، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان. گرابار، اولگ، 1379، شکلگیری هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. لشکری، آرش، حمید خطیب شهیدی، جواد نیستانی، علیرضا هژبری نوبری، نقش مهرهای تزئینی در معماری دوره ایلخانی، مجله مطالعات باستانشناسی، 1388، صفحات 84 تا 101. مکی نژاد، مهدی، 1388، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزئینات معماری، تهران، سمت. ندیم، فرناز، نگاهی به نقوش تزئینی در هنر ایران، مجله رشد آموزش هنر، شماره 10، 1386، صفحات 14تا 19 نعیما، غلامرضا، 1394، سیر تحول معماری ایران دوره اسلامی، جلد اول: از آغاز اسلام تا دوره تیموری، تهران، سروش دانش. هیل، درک، گرابر، اولگ، 1375، معماری و تزئینات اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. هیلن براند، رابرت، 1383، معماری اسلامی: فرم، عملکرد و معنی، ترجمه ایرج اعتصام، تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری. ورجاوند، پرویز، 1366، تزئینات معماری اسلامی، آجرکاری، معماری ایران، هنر اسلامی، بهکوشش محمد یوسف کیانی، تهران، ارشاد اسلامی. ویلبر، دونالد، 1393، معماری اسلامی ایران دوره ایلخانان، ترجمه عبدالله فریار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. Ambrose, James, 1997, Simplified Design of Masonry Structures, Los Angeles, John Wiley & Sons, INC.
Blair, Sheila S., Bloom, Jonathan M., 2007-2009, Stucco and plasters in Islamic lands, United Kingdom, Oxford university press.
Creswell, K.A.C., 1940, Early Muslim Architecture, Vol.2, 1st Ed., United Kingdom, Oxford university press.
Deplazes, Andrea, 2005, Constructing Architecture: Materials, Processes, Structures, Translated by Gerd H., Berlin, Springer Science & Business Media, Söffker.
Herzfeld, E., 1912, Erster vorlaufiger Bericht über die Ausgrabungen von Samarra, Berlin, D. Reimer.
Herzfeld, E., 1923, Die Ausgrabungen von Samarra i, Der Wandschmuck der Bauten von Samarra una seine Ornamentik. Berlin, D. Reimer.
Northedge, Alastair, 2004, Abbasid Earth Architecture and Decoration at Samarra, Iraq, Edited by Leslie Rainer and Angelyn Bass Rivera International Colloquium, the conservation of decorated surfaces earthen Architecture, Los Angeless, the Getty Conservation Institute.
Taunton Press, 1997, Masonry, USA, Taunton Press.
Zeymal, Ye. V., 2008, History & uses of stucco and plaster in central Asia, United Kingdom, Oxford university press.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 770 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,528 |