گونه‌شناسی و تحلیل تزیینات حجاری مسجد جامع عتیق اصفهان با تأکید بر آثار دوره صفویه و قاجار | ||
| فصلنامه نگره | ||
| مقاله 1، دوره 14، شماره 49، فروردین 1398، صفحه 4-17 اصل مقاله (492.12 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2019.955 | ||
| نویسندگان | ||
| فرید احمدزاده* 1؛ مرضیه طالبی2؛ علی اصغر سلحشور3؛ سیده مهدیه شواکندی4 | ||
| 1دانشجوی دکتری باستان شناسی اسلامی، دانشگاه تهران | ||
| 2کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه هنر اصفهان | ||
| 3دانشجوی دکترای باستان شناسی، دانشگاه تهران | ||
| 4دانشکده هنر بیرجند | ||
| چکیده | ||
| استفاده از تکنیک حجاری یکی از شیوه‌های متداول تزیینات معماری در بناهای دوره اسلامی است که نمونه‌های پرشماری از آن‌ها در مساجد شهر اصفهان مشاهده می‌شودکه بررسی، مطالعه و مقایسه هر یک ازآن‌ها می‌تواند بازشناسی هویت فرهنگیشان را در پی داشته باشد. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی، طبقه‌بندی و تحلیل تزیینات حجاری بر اساس نوع نقوش در بنای مسجد عتیق اصفهان است و در پی پاسخگویی به سوالات زیر است: 1- تزیینات حجاری مسجد عتیق اصفهان به لحاظ نقوش و مضامین شامل چه مواردی است و چه ویژگی‌هایی دارند؟ 2- چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی به لحاظ نقوش بین تزیینات حجاری بنا در دوره صفویه و قاجار وجود دارد؟ این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی بر مبنای بررسیهای میدانی و مطالعات کتابخانه‌ی و تجزیه و تحلیل کیفی انجام گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد تزیینات حجاری مسجد عتیق از نظر تکنیک، به سه گونه برهشته، برجسته و حکاکی منفی و از نظر کارکرد به کتیبه، سنگاب، محراب، تزیینات گلدانی، ستون و نیم ستون ها، پنجره‌‌های سنگی و کله‌قندی‌ها تقسیم می‌شود. بر این اساس، نقوش متنوعی که در حجاری‌ها به چشم می‌خورد به ترتیب فراوانی در گونه‌های هندسی (قابندی‌ها، گلدانی‌ها، مقرنس، پیچ تزیینی، گره و دیگر نقوش هندسی) ، خط نگاری (نستعلیق، ثلث و کوفی) و نقوش گیاهی (انتزاعی) دسته‌‌بندی می‌شود. غنای تزیینات حجاری بنای مسجد عتیق در دوره صفوی و قاجار دارای اشتراکاتی بوده است، اما کاربرد خط ثلث و نقوش گیاهیِ انتزاعی در حجاری دوره صفوی بیشتر و در مقابل خط نستعلیق و تلفیق نقوش گیاهی انتزاعی و طبیعتگرا در تزینات حجاری بنا در دوره قاجار بیشتر دیده می‌شود. این نقوش در موارد بسیاری تاریخ مشخصی را به همراه ندارد، اما موارد رقم‌دار به دوره صفویه و قاجار تعلق دارد.پراکندگی زمانی این آثار به گونه‌‌ای است که نمونه تاریخ داری از قبل و یا بین این دو دوره مشاهده نمی‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تزیینات حجاری؛ مسجد عتیق؛ اصفهان؛ معماری اسلامی | ||
| مراجع | ||
|
اسون دیماند، موریس.1383. راهنمای صنایع اسلامی.با ترجمه عبدالله فریار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. افضل طوسی، عفت السادات و نسیم مانی.1392. سنگابهای اصفهان، هنر قدسی شیعه، فصلنامه علمی پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، سال دهم، شماره 27: 60- 49. براندى، سزاره.1388. تئورى مرمت، پیروز حناچى، دانشگاه تهران، تهران. بهداد، حمید و جلالى جعفرى، بهنام. 1391. پژوهشى در توپى‌هاى گچى ته آجرى با رویکرد به مسجد جامع یزد، نشریه هنرهاى زیبا- هنرهاى تجسمى، دوره 17 ، شماره4، صص 67 – 74. پوپ،آرتور اپهام، و فیلیس اکرمن. 1387. معماری تیموری، جلد3، توسط رابرت بایرون، آرتر آپم پوپ و فیلیس اکرمن، تدوین توسط سیروس پرهامی، با ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی،1321-1360، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. دادمهر، منصور.1378. پژوهشی در سقاخانه‌ها و سنگابهای اصفهان.تهران: گلها. رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم.1352. آثار ملی اصفهان.تهران: انتشارات انجمن آثار ملی. شراتو، امبرتو. 1355. گزارش مقدماتی درباره بررسیهای باستانشناسی در مسجد جامع اصفهان.“ فرهنگ معماری ایرا ن4 (تابستان). زمانی، عباس.1349. پیچ تزیینی در آثار تاریخی اسلامی ایران.“ هنر و مردم93 (تیر):14-29. زمانی، عباس.1350. مقرنس تزیینی در آثار تاریخی اسلامی ایران. هنر و مردم 104: 8- 25. عقابی، محمدمهدی.1378.دایرةالمعارف بناهای تاریخی در دوره اسلامی (مساجد).تهران: سوره. فضائلی، حبیب الله.1362. اطلس خط (تحقیق در خطوط اسلامی).اصفهان: مشعل. گالدیری، اوژنیو، (1370)، مسجد جامع اصفهان. با ترجمه عبدالله جبل عاملی. جلد3. تهران: سازمان میراث فرهنگی گالدیری، اوژنیو،.1391. مسجد جامع اصفهان. با ترجمه عبدالله جبل عاملی. جلد1تا3. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان: موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری«متن». گرابار، اولگ.1387. مسجد بزرگ اصفهان.با ترجمه محمدعلی موسوی فریدنی. اصفهان: مانی. معماریان، غلامحسین.1389. مسجد جامع اصفهان.تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری. مکی نژاد، مهدی.1387. تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی: تزیینات معماری.تهران: سمت. موسوی، زهرا.1381. مقرنس در معماری، کتاب ماه هنر45و46 (خرداد و تیر): 102-106. نیکزاد امیرحسینی، کریم.1335. فهرست تاریخچه مصور ابنیه تاریخی اصفهان.بیجا: بی نام. نصر، سید حسین. 1370. جاودانگى و هنر (مجموعه مقالات)، سید محمد آوینى، برگ، تهران. ورجاوند، پرویز. 1351. سیری در هنر ایران و دیگر سرزمین‌های اسلامی.“ هنر و مردم 114 (فروردین).8-28. هنرفر، لطف الله.1350. گنجینه آثار تاریخی اصفهان.کتابفروشی ثقفی. هنرفر، لطف الله.1345. سنگابهای تاریخی اصفهان از دوره صفویه.“ هنر و مردم (بهمن): 16-20. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,271 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,051 |
||