تفسیر شمایل‌شناسانه‌ی نگاره‌ی «بهرام گور و آزاده در شگارگاه» در شاهنامه‌های آل اینجو (725-758ه.ق)" بر مبنای آرای پانوفسکی | ||
| فصلنامه نگره | ||
| مقاله 5، دوره 12، شماره 43، مهر 1396، صفحه 60-73 اصل مقاله (1.97 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2017.574 | ||
| نویسندگان | ||
| معصومه عباچی* 1؛ اصغر فهیمی‌فر2 | ||
| 1عضو هیأت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان | ||
| 2استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس | ||
| چکیده | ||
| در نیمۀ اول قرن هشتم ه. ق در شاهنامه‌های مصور شیراز با بازنمایی خاصی از نگارۀ «بهرام گور و آزاده در شکارگاه» مواجهیم که در دو شاهنامۀ «کاما»ی سلجوقی، و شاهنامۀ 833 ق تیموری، دیده نمی‌شود و آن نقشمایۀ «آزادۀ در حال مرگ» در شاهنامه‌های 731، 733 و 753 ق اینجوست. تاکنون، به ارتباط بستر فکری، سیاسی و اجتماعی زمانۀ ایلخانیان بر نقشمایۀ آزادۀ مُرده در نگاره‌های اینجو پرداخته نشده است. از این‌رو پژوهش حاضر می‌کوشد با تکیه بر رویکرد پانوفسکی و با روش توصیفی، تحلیلی به تفسیری متفاوت از صحنۀ مذکور در شاهنامه‌های اینجو دست یابد و به این پرسش‌ها پاسخ دهد که چرا نقشمایۀ «کنیزک و بهرام سوار بر شتر» در دورۀ اینجو استمرار نیافت و به جای آن «بهرام و کنیزک مرده» تصویر شد؟ و آیا رابطه و نسبتی میان ویژگی‌های ایزد باستانی بهرام با شخصیت واقعی سلاطین ایلخانی و اینجو وجود دارد که منجر به تحول نقشمایۀ مذکور شده است؟ از اهداف این پژوهش، یافتن رابطه میان نقشمایۀ «کنیزک مرده» در شاهنامه‌های اینجو و «اندیشه‌های دربار اینجو و تغییرات تفکر ایرانی» است و نیز بررسیِ نسبتِ میان ایزد باستانیِ بهرام و سلاطین دربار اینجو و ایلخانی. براساس نتایج این تحقیق، بن‌مایۀ کنیزک مُرده در شاهنامه‌های اینجو بر اساس اعتقادات، فرهنگ و زمینه‌های اجتماعی جامعۀ ایلخانی، و آل اینجو، با تباری مغولی، شکل گرفته است. شواهدی تاریخی بیانگر وجود «وجه تنبیهیِ» ابوسعید ایلخانی و رفتار خشن او در تبریز، مبنی بر تنبیه کونجاک خاتون، به‌دلیل همراهی با شوهرش در جنگ علیه سلطان مذکور است. این زن، چون «کنیزک بهرام گور»، به دستور ابوسعید به وسیلۀ لگد چارپایان، کشته شد و به نظر می‌رسد نقاشان اینجو نیز از این صحنۀ متعلق به شاهنامۀ بزرگ ایلخانی، در سه شاهنامۀ اینجو الگوبرداری کردند. همچنین گویا نقاش با تصریح بر جنبۀ حماسی داستان، سعی دارد با تأکیدِ صِرف بر کنش بهرام، شخصیت بهرام ساسانی را در حالی‌که به هیئت شاه زمانه (ابوسعید و شاهان اینجو) درآمده، به ایزد بهرام نزدیک نماید و بدین ترتیب بیشترین اهتمام را در جهت تأکید بر معنای اسطورۀ باستانیِ ایران به کار گیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بهرام؛ آزاده؛ شاهنامه‌های مکتب شیراز؛ اینجو؛ آیکونولوژی | ||
| مراجع | ||
|
آدامووا، ا. ت، گیوزالیان، ل. ت. 1386. نگاره‌های شاهنامه. ترجمۀ زهره فیضی. تهران: فرهنگستان هنر. آژند، یعقوب. 1387. مکتب نگارگری شیراز. تهران: فرهنگستان هنر. آیت‌اللهی، حبیب‌الله. 1386. «ترکیب‌‌بندی افقی در نگارگری مکتب شیراز». آینۀ خیال. شمارۀ 5: 38-39. ابن اثیر، عزالدین علی. 1353. تاریخ کامل اسلام. ترجمۀ ابوالقاسم حالت. تهران: شرکت چاپ و انتشارات کتب ایران. ایمانی، الهه. طاووسی، محمود. 1390. «بررسی تطبیقی بین ادهاکشان ایران و هند در اسطوره‌ها»، نشریه مطالعات تطبیقی هنر، شمارۀ دوم، 17-28. بری، مایکل. 1394. تفسیر مایکل بری بر هفت پیکر نظامی. ترجمۀ جلال علوی نیا. چاپ دوم. نشر نی: تهران. بهار، مهرداد. 1376. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه. بهدانی، مجید. مهرپویا، حسین. 1390. «بررسی تصویر بهرام گور درهنر ایران ازدوره ساسانی تا پایان دوره قاجار». فصلنامه نگره، شمارۀ 19، 5- 19. معرفی نسخه‌های شاهنامه فردوسی. 1369. تهران: مؤسسۀ مطالعات تحقیقات فرهنگی. خطیبی، ابوالفضل. 1380. «داستان بهرام گور و آزاده و نکاتی در تصحیح متن شاهنامه»، نشر دانش، شمارۀ 102، 15-21. حسنی، محمد رضا. 1392. "تحولات نقاشی ایرانی در عهد ایلخانان «مطالعۀ موردی: شاهنامۀ بزرگ ایلخانی»". پایان‌نامۀ دکتری پژوهش هنر. دانشکدۀ هنر و معماری. دانشگاه تربیت مدرس. خوب‌نظر، حسن. 1380. تاریخ شیراز. تهران: سخن. ری‌یس، ژولین. 1381. «تاریخ ادیان، پدیدارشناسی، هرمونوتیک: نگاهی به آثار میرچا الیاده»، ترجمه جلال ستاری، در اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا الیاده، تهران: مرکز، 105-121. زرین کوب، عبدالحسین. 1374. پیرگنجه در جست وجوی ناکجاآباد. چاپ دوم. تهران: سخن. سرلو، خوان ادوارد. 1388. فرهنگ نمادها، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان. شالم، آوینوآم. 1386. «نقش زربفت بهرام گور: تکه ابریشم محفوظ در موزۀ دیوتسیزن سن‌آفرا در آواکسبورگ و شیوه‌های تفسیر یک مضمون متداول»، ترجمۀ سید داود طبایی، در زبان تصویری شاهنامه، تهران: فرهنگستان‌هنر. شیرازی، عبدالله. 1357. تاریخ وصاف الخضره. مصصح: عبدالمحمد آیتی. تهران: نشر بنیاد. عبدی، ناهید. 1390. درآمدی بر آیکونولوژی: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن. عدالت، عباس. 1389. «فرضیۀ فاجعه زدگی: تأثیر پایدار فاجعۀ مغول در تاریخ سیاسی، اجتماعی و علمی ایران»، نشریۀ بخارا، شمارۀ 77 و 78، 227-262. فردوسی، ابوالقاسم. 1374. شاهنامه فردوسی. به تصحیح ژول مُل. تهران: بهزاد. عمید، حسن. 1363. فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیر کبیر. غروی، مهدی. 1352. «قدیمی‌ترین شاهنامۀ مصور جهان، شاهنامۀ فیروز پشتونجی دستور بلسارا معروف به شاهنامه موسسه کاما بمبئی، متعلق به اوایل قرن هفتم»، مجلۀ هنر و مردم، شمارۀ 135، 41-44. مستوفی قزوینی، زین‌الدین ابن حمدالله. 1387. ظفرنامه. مصحح: مهدی مداینی و دیگران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. نیکخواه، هانیه. 1391. «واکاوی رازهای تداوم هزار ساله تصویر بهرام گور و آزاده». نامه هنرهای تجسمی و کاربردی. شمارۀ 9، 19-35. هینلز، جان راسل. 1389. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ باجلان فرخی..چاپ سوم، تهران: اساطیر.
Harper, P. O. 1978. The Royal Hunter, New York, Asia Society in association with J. Witherhill.
Panofsky, Erwin. 1972. Studies in iconology (humanistic themes in the art of the renaissance. Icon Editions, New York.
Panofsky, Erwin. 1955. Meaning in the Visual Arts, Dobleday Anchor Books, New York.
Van Straten, Roelof. 1994. An Introduction to Iconography, tr. P. de Man, London, Taylor & Francis. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,594 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,857 |
||