مطالعه باستانشناسی روش تزئین سفالی نقش کنده در گلابه شمال غرب ایران | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 19، شماره 70، تیر 1403، صفحه 199-215 اصل مقاله (1.27 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2023.4646.3008 | ||
نویسنده | ||
مهدی کاظم پور* | ||
دانشیار، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی(کاربردی)، دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
چکیده | ||
در دوره اسلامی انواع مختلفی از روشهای تزئینی سفالگری مورداستفاده قرارگرفته و در کارگاههای سفالگری مناطق مختلف ایران، شیوههای متنوعی از روشهای تزئین، ابداعشده است. یکی از روشهایی که نقش بسیار اساسی در رشد فنّاوری سفالگری اسلامی ایفا کرده شیوه «نقش کنده در گلابه» (اسگرافیتو) است. این روش همزمان با سدههای سوم و چهارم هجری، آغاز و طی مراحل تکوین خود در سدههای پنجم تا هفتم هجری به اوج خود رسید. این شیوه در اوایل دوره اسلامی روی سفالهای بدون لعاب و سپس از اواخر سده سوم هجری همزمان با شروع روش لعاب پاشیده بهعنوان یکی از مهمترین شیوههای تزئینی مورداستفاده قرار گرفت. این نوع روش در ایران به سه نوع گروس، آق کند و آمل تقسیم میشوند. هدف پژوهش حاضر مطالعه شمال غرب ایران، بهعنوان خاستگاه اصلی این نوع سفال به دلیل کشف گروه قابلتوجهی از این نوع سفالینهها همزمان با سدههای سوم تا هفتم هجری در شمال غرب ایران است. در این پژوهش سعی شده به این دو سؤال اساسی پاسخ داده شود: 1. سفال اسگرافیتو در شمال غرب ایران در کدام مراکز تولیدشدهاند؟ 2. سفالهای اسگرافیتو شمال غرب ایران دارای چه ویژگیهایی بودهاند؟ این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی انجامشده و شیوه جمعآوری اطلاعات میدانی و کتابخانهای است. نتایج این مطالعه نشان داد سفال اسگرافیتو در شمال غربی ایران، در مناطق مختلفی ازجمله شهر فعلی تبریز، محوطههای شهرستان چاراویماق (آغچه ریش، قرهآغاج، شهر دل، عزیز کندی و غیره)، آق کند، شیخ تپه ارومیه، منطقه گروس، تخت سلیمان، شهر فعلی زنجان، سلطانیه و برخی شهرهای استان اردبیل تولیدشده است. همچنین مشخص شد دو نوع سفال گروس و آق کند از سبکهای رایج این منطقه در تولید سفال نوع اسگرافیتو بوده که در آنها، بیشتر از نقشمایههای هندسی، گیاهی و حیوانی استفادهشده و از نقشمایههای کتیبهای و انسانی کمتر استفادهشده است. | ||
کلیدواژهها | ||
اسگرافیتو؛ نقشمایه؛ شمال غرب ایران؛ نقش کنده؛ آق کند؛ گروس | ||
مراجع | ||
اتینگهاوزن، ریچارد، گرابر، الگ، 1378، هنر معماری اسلامی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، سمت.
آجورلـو، بهـرام، 1395، گـزارش کاوش محوطه ارک علیشـاه تبریـز، تهـران، بایگانـی پژوهشـگاه میراث فرهنگــی. پژوهشکده باستانشناسی (منتشرنشده).
آجورلو، بهرام، 1396. گــزارش کاوش ربع رشــیدی تبریــز، تهــران، بایگانــی پژوهشــگاه میراث فرهنگی. پژوهشکده باستانشناسی (منتشرنشده).
توحیدی، فائق، 1398، فن و سفالگری، تهران، سمت.
پوپ، اپهام آرتور، 1338، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، تهران، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
پوپ، اپهام آرتور، اکرومن، فیلیپس، 1387، سیری در هنر ایران ـ سفالگری، مترجم نجف دریابندری، ج 8، تهران، علمی فرهنگی.
ذیفر، حامد، مصطفی پور، ایمان، قنبری، بهنام،1395، تپه کرسف، محوطهای از دوره اسلامی میانی در شهرستان خدابنده استان زنجان، نشریه پیام باستانشناس. شماره 25، صص 91-65.
ســرافراز، علیاکبر، 1361، گــزارش کاوش در محوطــه مسجد جامع علیشــاه در تبریــز. تهــران: آرشــیو ســازمان میراث فرهنگــی کشــور (منتشرنشده).
شاطری، میترا، لاله، هایده، چوبک، حمیده، 1398، بازنگری در طبقهبندی و تاریخگذاری سفال گونهی نقش کنده در گلابه(اسکرافیتو) در ایران دورهی اسلامی. پژوهشهای باستانشناسی ایران، شماره 21، صص 188-173.
شـاطری، میتـرا، 1388، سـفال گونه نقـش کنـده در گلابه، سـیر تحـول و جایـگاه آن در روابــط فرهنگی، اقتصــادی ایــران دوران اســلامی بــا تکیهبر یافتههای ســفالین منطقه المــوت، رســاله دکتــرای باستانشناسی، دانشکده ادبیــات و علــوم انســانی دانشــگاه تهــران (منتشرنشده).
طهماسـبی، فریبـرز، 1398، کاوش نجات بخشـی قلعـه و گورسـتان یلسـویی سـد تازه کنـد انگـوت شهرسـتان گرمـی، گزارشهای هفدهمیـن گردهمایی سالانه باستانشناسی ایـران، به کوشـش: روحالله شـیرازی و شـقایق هورشـید، تهـران، پژوهشـگاه میراث فرهنگـی و گردشـگری، صص 832-826.
کیانی، محمدیوسف، کریمی، فاطمه،1364، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، تهران، مرکز باستانشناسی ایران.
کامبخش فرد، سیفالله، 1389، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، تهران، ققنوس.
کاظم پور، مهدی، 1399، گزارش کاوش باستانشناسی محوطه آغچه ریش، پژوهشکده باستانشناسی (منتشرنشده).
کاظم پور، مهدی، شکرپور، شهریار، 1400، محوطه آغچه ریش: شواهد نویافته باستانشناسی از سلسله آلبویه در شمال غرب ایران، پژوهشهای باستانشناسی ایران، آنلاین.
گروبه، ارنست، 1384، سفال اسلامی(مجموعه ناصر خلیلی)، جلد هفتم از مجموعه دهجلدی مجموعه هنر اسلامی، ترجمه فرناز حائری، تهران، کارنگ
ملک شهمیرزادی، صادق، 1378، ایران در پیشازتاریخ، تهران، سبحان نور
مسجدی خاک، پرستو، مدیرروستا، سعید، نامیی، حسن، کبیری، کامبیز، خزایی کوهپر، مصطفی، 1400، مطالعات ترکیب شیمیایی سفالهای اسگرافیتو: مطالعه موردی محوطه شاه کوه الموت، مطالعات هنر، شماره 2، صص 32-16.
موسوی عمادی، زهرا سادات، 1397، تحلیل فرمی نقوش و تصاویر سفالینههای اسگرافیتو قرن 6 تا 8 هجری- قمری، موسسه آموزش عالی فردوس، دانشکده هنر
ویلسن آلن، جیمـز، 1383، سـفالگری اسـلامی. مجموعـه آثـار هنـر اسـلامی، ج 8، ترجمه مهنـاز شایسـته فر، تهـران، انتشـارات موسسه مطالعـات هنـر اسلامی.
ولایتی، رحیم، کرمی پور، حمید، سعادتی راد، فرزانه، 1397، شکلگیری، توسعه و فروپاشی شهر دوران اسلامی اوجان بر اساس مطالعه تطبیقی متون و کاوش باستانشناسی، مطالعات باستانشناسی پارسه، شماره 7، دوره 3، صص 35-15.
ولایتــی، رحیــم، 1385، گــزارش بررســی باستانشناسی منطقه بستانآباد. مرحله اول، بــا همــکاری ســازمان میراث فرهنگــی، صنایعدستی و گردشــگری اســتان آذربایجان شرقی و موسسه باستانشناسی دانشـگاه تهـران. تهـران: بایگانـی پژوهشـکده باستانشناسی پژوهشـگاه میراث فرهنگـی )منتشرنشــده).
ولایتی، رحیم، 1392، گــزارش بررسی باستانشناسی منطقه بستانآباد. مرحله دوم، بــا همــکاری ســازمان میراث فرهنگــی، صنایعدستی و گردشــگری اســتان آذربایجان شرقی و موسسه باستانشناسی دانشـگاه تهـران. تهـران: بایگانـی پژوهشکدهۀ باستانشناسی پژوهشـگاه میراث فرهنگی)منتشرنشــده).
ولایتی، رحیم، 1393، گــزارش بررســیباستانشناسی منطقه بستانآباد. مرحله ســوم. بــا همــکاری ســازمان میراث فرهنگــی، صنایعدستی و گردشــگری اســتان آذربایجان شــرقی و موسسه باستانشناسی دانشـگاه تهـران. تهـران: بایگانـی پژوهشـکده باستانشناسی پژوهشـگاه میراث فرهنگـی(منتشرنشده). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 262 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 56 |