خوانش دو قطب استعاره و مجاز در نقاشیهای قهوهخانهای، نگاره‌های مکتب اصفهان و نقاشی سقاخانهای با رویکرد نشانهشناسی رومن یاکوبسن | ||
| فصلنامه نگره | ||
| دوره 20، شماره 73، فروردین 1404، صفحه 185-201 اصل مقاله (877.04 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2023.16137.3022 | ||
| نویسندگان | ||
| الهام طاهریان* 1؛ اصغر فهیمی‌فر2 | ||
| 1دانشجوی دکتر هنر اسلامی، رشتة هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران | ||
| 2استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس، ایران | ||
| چکیده | ||
| نقاشی قهوهخانهای، نوعی هنر عامیانه است که با گذر از نگارگری مکتب اصفهان و تحت تأثیر شرایط فرهنگی- اجتماعی، در عصر قاجار بروز و ظهور یافته است. در این میان، نقاشان قهوهخانهای، از استعاره و تمثیل به‌عنوان ابزاری برای شکل‌دهی به تصاویر متفاوت از واقعیت استفاده کردند که در عین شباهت به نگاره‌های مجرد مکتب اصفهان، به‌گزینش اشکال طبیعت‌گرایانه در محور جانشینی همت گماشته‌اند. هدف از این مقاله، تشریح بُعد استعاره و مجاز در نقاشی قهوهخانهای از منظر رویکرد نشانهشناسی یاکوبسن است. در این مقاله، نقاشیهای قهوهخانهای عصر قاجار با هدف پشت سر گذاشتن پارادایم‌های غالب نگارگری سنتی به شیوة تحلیل ساختاری متن موردبررسی قرار می‌گیرند. در پژوهش حاضر، این سؤال پاسخ داده‌شده که استعاره و مجاز چه تأثیری در شکلگیری و شکوفایی نقاشیهای قهوهخانهای و سقاخانهای در دوران معاصر داشته است. روش تحقیق پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته و گردآوری اطلاعات موردنیاز برای تحلیل به شیوة کتابخانه‌ای و با توجه به نوع روابط جانشینی و هم‌نشینی در ساختار و ترکیب عناصر بصری نقاشی قهوهخانهای در قیاس با نگاره‌های مکتب اصفهان و نقاشی سقاخانهای تحقق یافته است. نتایج این مطالعه نشان داد نقاشی قهوهخانهای در مقایسه با نگاره‌های مکتب اصفهان و نقاشی سقاخانهای به‌صورت استعاره و مجاز شکل‌گرفته که به گفته یاکوبسن، مبتنی بر دو محور جانشینی و هم‌نشینی است و نقش محوری در خلق تصاویر مدرن و نقاشی قهوهخانهای داشته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| استعاره و مجاز؛ قطب هم‌نشینی و جانشینی؛ نقاشی قهوهخانهای؛ نقاشی سقاخانهای؛ نگارگری مکتب اصفهان؛ یاکوبسن | ||
| مراجع | ||
|
آژند، یعقوب (1385)، مکتب نگارگری اصفهان، تهران: فرهنگستان هنر.
اخگر، مجید (1391)، فانی و باقی، تهران: انتشارات حرفه هنرمند.
اعظم زاده، محمد (1377)، پیوند نقاشی ایران با فرهنگ‌عامه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
ایگلتون، تری (1398)، پیش درآمدی بر نظریه ادبی، چاپ دهم، تهران: مرکز.
پاکباز، روئین (1378)، دایرﺓالمعارف هنر، چاپ چهارم، تهران: زرین و سیمین.
پاکباز، روئین (1383)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: فرهنگ معاصر.
پاکباز، رویین (۱۳۸۶)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، چاپ ششم، تهران: انتشارات زرین و سیمین.
پاکباز، روئین (1389)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، چاپ نهم، تهران: زرین و سیمین.
چلیپا، کاظم و دیگران (1390)، تأملاتی درباره موضوعات ملی و مذهبی در نقاشی قهوهخانهای، نگره، شماره ۱۸، صص82-69.
چندلر، دانیل (1387)، مبانی نشانهشناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر.
حرمتی، حمیده و دیگران (1399)، معنایابی رمزگان فرهنگی رولان بارت در متنی سقاخانهای از منصور قندریز (چاپ دستی: لینونئوم)، مطالعات تاریخ فرهنگی: پژوهش‌نامه انجمن ایرانی تاریخی، شماره 46، صص 79-53.
حسین‌آبادی، زهرا و محمدپور، مرضیه (1395)، بررسی تأثیر نقاشیهای قهوهخانهای با موضوعات مذهبی بر روی باورهای عامه مردم، نشریه جلوه هنر، شماره 16، صص 79-69.
رجبی، محمدعلی و چلیپا، کاظم (1385)، حسن اسماعیلزاده، نقاش مکتب قهوهخانهای، تهران: نظر.
زرینی و مراثی، سپیده ساداتی و محسن (1387)، بررسی چگونگی تأثیرگذاری عرفان اسلامی در شکلگیری هنر نگارگری مکتب هرات تیموری و تبریز صفوی، فصلنامه نگره، شماره 7. صص105- 93.
ساریخانی، مجید (1384)، نقاشی قهوهخانه در دوره قاجار، میراث جاویدان، سال سیزدهم، شماره ۵۰، صص 120-114.
سجودی، فرزان (1390)، نشانهشناسی کاربردی، چاپ دوم، تهران: نشر علم.
شمیسا، سیروس (1387)، بیان و معانی، چاپ سوم، تهران: نشر میترا.
طاهری، صدرالدین (1396)، نشانهشناسی کهن‌الگوها در هنر ایران و سرزمینهای مهاجر، تهران: شورآفرین.
کلانتری، منوچهر (1352)، رزم و بزم شاهنامه در پردههای بازاری (قهوهخانهای)، هنر و مردم، شماره 134، صص 15-2.
گودرزی، مرتضی (1385)، جستجوی هویت در نقاشی ایرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
گندمکار، طیب زاده، راحله، امید (1396)، بررسی مجاز در زبان فارسی بر مبنای نظریه مفاهیم واژگانی و الگوی شناختی، مجله زبان پژوهی، شماره23، صص178-151.
محمودی، فتانه (1387)، مضامین دینی در نقوش سقانفارهای مازندران، کتاب ماه هنر (118)، 87-80.
مهدیه، راضیه و دیگران (1394)، مطالعه نقش استعاره در محصولات صنعتی در دوره پست‌مدرن، نشریه هنرهای تجسمی هنرهای زیبا، دوره 20، شماره 2، صص 92-85.
مهرکی، ایرج و علیزاده، حسین (1395)، قطب مجازی زبان نثر صوفیه با تکیه بر مقالات شمس، دو فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 80، صص 127-115.
مهرگان، آروین (1377)، دیالکتیک نمادها، پژوهشی در ساخت غریزی ذهن، اصفهان: نشر فردا.
هاوکس، ترنس (1370)، استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.
هاوکس، ترنس (1390)، استعاره، چاپ چهارم، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.
هومر، شون (1388)، ژاک لاکان، ترجمه محمدعلی جعفری و محمدابراهیم طاهایی، ج6، تهران: ققنوس.
یاکوبسن، رومن (1380)، «زبان‌شناسی و شعرشناسی»، ترجمه کوروش صفوی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
یاکوبسن، رومن (1385)، روندهای بنیادین در دانش زبان، مترجم: کوروش صفوی، دوم، تهران: هرمس.
Adamson, Glenn; Pavitt, Jane (2011), Postmodernism: Style and Subversion, London , V&A Publishing.
Harris, R (1988), Language, Saussure & Wittgenstein: How to Play Game with Words, London: Routledge.
Owens, Craig, (1980), The Allegarical Impulse: Toward a Theory of Pastmodernism, October, vol.12, pp. 67-86. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 326 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 45 |
||