بازنمود نقش «شمن» در سوگنگارههای شاهنامة بزرگ ایلخانی | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 20، شماره 73، فروردین 1404، صفحه 171-183 اصل مقاله (779.4 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2023.17373.3183 | ||
نویسندگان | ||
معصومه آذرم دل* 1؛ مهدی محمدزاده2 | ||
1کارشناس ارشد هنر اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
2استاد دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه آتاتورک، ارزروم، ترکیه | ||
چکیده | ||
نگارههای شاهنامه بزرگ ایلخانی با رویاها، آرمانها و آرزوهای شاهان مغولی تلفیق شده و سبک زندگی و فرهنگ آنها را نمایش میدهد. سوگنگارههای اسفندیار، رستم و زواره، ایرج و اسکندر در شاهنامه بزرگ ایلخانی بازگو کننده چنین کارکردی در تعامل با فرهنگ ترکی- مغولی است. اساس مساله پژوهش این است که؛ آیین سوگواری مغولی و شمن در سوگنگارههای شاهنامه بزرگ ایلخانی در رابطه با قهرمانان اساطیری ایران چگونه نمایش داده میشود. از اینرو، هدف تحقیق، بازنمود نقش شمن در سوگنگارههای اسفندیار، رستم و زواره، ایرج و اسکندر از شاهنامه بزرگ ایلخانی است. بنابراین سوالاتی که تحقیق قصد پاسخگویی به آنها را دارد عبارتند از: 1- شمن در سوگنگارههای شاهنامه بزرگ ایلخانی به چه صورت بازنمود یافته است؟ 2- شمن نقش خود را در سوگنگارهها چگونه به انجام رسانیدهاست؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و شیوه جمعآوری اطلاعات آن با استفاده از منابع کتابخانهای انجام گرفته است. بر همین اساس نتایج این پژوهش نشان داد که در نگارهها شمن با شمایل مردی سالخورده نمایش داده شده است. ریش سفیدی که سرپوش سفیدی بر سر کرده و تنپوش قهوهای رنگ به تن دارد و فقط در سوگنگاره اسفندیار با مو و ریش سیاه و تنپوش سفید دیده میشود. شمن در فضای باز و یا بسته هادی و همراه جنازه قهرمانان اساطیری ایران است. وی و همراهانش در مراسم سوگواری با اجرای رقص یا حرکتهای تکراری همراه با حالت خلسه با خدایان ارتباط برقرار کرده و مردگان را تا عالم مرگ راهنمایی و هدایت می کنند. نمادهای ستون سنگی در فضای بسته، عصا، کوبه طبل و ترکیب نردبان مانند کلاهها در فضای باز به احتمال زیاد بیان کننده این نیروی جادویی- مذهبی «شمن»ها در هدایت مردگان به عالم مرگ است. همچنین بازنمایی «شمن»ها در تنپوشهای سفید و قهوهای رنگ احتمالا با توانمندی وهم و ذهن آنها در صعود به آسمان و یا سبک زندگی ایلی آنها مرتبط است. | ||
کلیدواژهها | ||
نگارگری؛ شاهنامة بزرگ ایلخانی؛ سوگواره؛ فرهنگ ترکی- مغولی؛ شمن | ||
مراجع | ||
آزمایش، سیدمصطفی، 1386، «مجموعه مقالات عرفان ایران»، تهران: حقیقت.
آژند، یعقوب، 1389، «نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)»، ج1، تهران: سمت.
آشتیانی، جلالالدین، 1376، «عرفان»، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
آیتی، عبدالمحمد، 1346، «تحریر تاریخ و صاف»، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
استونلی، مارگارت، 1390، «مقدمهای بر شامانیزم دین ابتدایی ترکان باستان»، ترجمه: بیژن اسدی مقدم، بیجا: بینا.
اشپولر، برتولد، 1351، «تاریخ مغول در ایران: سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان». ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الیاده، میرچا، 1381، «اسطوره، رؤیا، راز»، ترجمه: رؤیا منجم، تهران: علم.
الیاده، میرچا، 1376، «رساله در تاریخ ادیان»، ترجمه: جلال ستاری، تهران: سروش.
الیاده، میرچا، 1387، «شمنیسم: فنون کهنه خلسه»، ترجمه: محمدکاظم مهاجری، تهران: ادیان.
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ، 1376، «تاریخ ترکهای آسیای مرکزی»، ترجمه: غفار حسینی، تهران: توس.
بلر، شیلا، بلوم، جاناتان، 1381، «هنر و معماری اسلامی (2)(1800- 1250)»، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: سمت.
بلر، شیلا، «الگوهای هنرپروری و آفرینش هنری در ایران دوره ایلخانان»، ترجمه ولیالله کاووسی، گلستان هنر، شماره 13، 1387، صص 32- 47.
بوکر، جان وستر دیل، 1390، «ادیان جهان»، ترجمه: سید نیما اوازانی و سیده الهه حسینی، تهران: سایهگستر.
بهلول، اعظم، توفیقی، پیوند، علیخانی، رؤیا، «مقایسه تطبیقی آیین سوگواری در سه نگاره از شاهنامة دموت با تک نگاره شاهنامة بایسنقری»، مطالعات تطبیقی هنر، شماره 16، پاییز و زمستان 1397، صص 81-94.
بیانی، شیرین، 1389، «دین و دولت در ایران عهد مغول»، ج 1 و 2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پاکباز، رویین، 1389، «نقاشی ایران از دیرباز تا امروز»، چاپ نهم، تهران، زرین و سیمین.
پریدختان، زهرا، قادری مقدم، محمد، شریفیان، محمدعلی، اصغری، حسین، «سیر تاریخی حضور شمن و باورهای شمنی در جوامع انسانی»، فصلنامه علمی پژوهشنامه تاریخ، شماره 61، زمستان 1399، صص 27- 48.
پوپ، آرتور ایهام، اکرمن، فیلیس، 1387، «سیری در هنر ایران از دوران پیشازتاریخ تا امروز»، ج 6 و 13، ترجمه: نجف دریابندری، تهران: علمی و فرهنگی.
تجویدی، اکبر، 1376، «نگاهی به نقاشی ایران از آغاز تا قرن دهم هجری»، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شایستهفر، مهناز، عبدالکریمی، شهین، «عناصر بصری رویدادهای زندگی پیامبر اسلام(ص) در نگارههای جامع التواریخ»، مطالعات هنر اسلامی، شماره 25، پاییز و زمستان 1395، صص 37- 52.
شراتو، امبرتو، ارنست، گروبه، 1376، «تاریخ هنر ایران، هنر ایلخانی و تیموری»، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولی.
شعبانی، رضا، 1371، «مبانی تاریخ اجتماعی ایران»، تهران: قومس.
شوالیه، ژان، گربران، آلن، 1382، «فرهنگ نمادها»، ج 1 و 3 و 4، ترجمه: سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
شیرازی، علیاصغر، قاسمی، صفورا، «ریشهیابی آدابورسوم ایلخانان در شاهنامة ابوسعیدی با تأکید بر نگارههای سوگواری»، فصلنامه نگره، شماره 22، زمستان 1391، صص 25-38.
چیتساز، محمدرضا، 1379، «تاریخ پوشاک ایرانیان: از ابتدای اسلام تا حمله مغول»، تهران: سمت.
حسینپور میزاب، منصور، محمدزاده، مهدی، اسداللهی تجرق، الله شکر، «مطالعه ارتباط مراسم یوغ با صحنههای سوگواری در نگارههای شاهنامة بزرگ ایلخانی بر اساس رویکرد نشانهشناسی فرهنگی» رهپویه هنر، شماره 7، تابستان 1399، صص 39-49.
حسینپور میزاب، منصور، محمدزاده، مهدی، اسداللهی تجرق، الله شکر، «مطالعة ارتباط «اساطیر ترکی-مغولی و شمنیسم» با «اسب سفید» نگارههای شاهنامة بزرگ ایلخانی با (رویکرد نشانهشناسی فرهنگی)»، مطالعات هنر اسلامی، شماره 47، پاییز 1401، صص 121-139.
حسینپور میزاب، منصور، محمدزاده، مهدی، اسداللهی تجرق، الله شکر، «مطالعه ارتباط «اساطیر ترکی-مغولی و شمنیسم» با نقش «کوه» نگارههای شاهنامة دموت و جامع التواریخ با (رویکرد نشانهشناسی فرهنگی)»، هنرهای صناعی اسلامی، شماره 2، زمستان 1399، صص 29-38.
خامنایی، مهسا، خزایی، محمد، «تحلیل ساختار بصری در سه اثر منتخب با موضوع مشترک سوگ در دورههای ایلخانی، تیموری و اوایل صفوی»، نگره، شماره 15، تابستان 1399، صص 69-89.
خزایی، محمد، «شاهنامة سلطان ابوسعید (731- 736) مهمترین شاهکار نگارگری دورهی ایلخانی»، ماه هنر، شماره 126، اسفند 1387، صص 14-19.
خسروی، رکنالدین، «نمایشهای آیینی». چیستا، شماره 45 و 46. دی و بهمن 1366، صص 526-536.
رهنورد، زهرا، 1386، «تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی: نگارگری»، تهران: سمت.
کارپن، پلان، 1363، «سفرنامه پلان کارپن»، ترجمه: ولیالله شادان، تهران: فرهنگسرا یساولی.
کاستاندا، کارلوس، 1374، «حقیقتی دیگر»، ترجمه: ابراهیم مکلا، تهران: نشر دیدار.
کندری، مهران، «معرفی آیین شمنی در آمریکای جنوبی»، نامه فرهنگ. شماره 1، بهار 1377، صص 156- 161.
کوپر، جیسی، 1379، «فرهنگ مصور نمادهای سنتی»، ترجمه: ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
گری، بازیل، 1369، «نقاشی ایران»، ترجمه: عربعلی شروه، تهران: عصر جدید.
گودرزی، مرتضی، 1384، «تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا عصر حاضر»، تهران: سمت.
لوفلر دلاشو، مارگاریت، 1366، «زبان رمزی قصههای پریوار»، ترجمه: جلال ستاری، تهران: توس.
محمدزاده، مهدی، ازهری، فریبا، شکرپور، شهریار، «مطالعه شمایل شناسانه تصویر عصا در آثار محمد سیاهقلم به روش اروین پانوفسکی»، مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره 14، پاییز و زمستان 1401، صص 54- 70.
مصاحب، غلامحسین. 1345، «دائرهالمعارف فارسی»، تهران: امیرکبیر.
مفتاح، الهامه، «شامانگرایی و دین مغولان»، فرهنگ، شماره 43، پاییز 1381، صص 139- 188.
ملکراه، علیرضا، 1385، «آیینهای شفا»، تهران: افکار.
مولر، کلاوس، 1398، «شمنیسم درمانگران، روحها، آیینها»، ترجمه: شاهرخ راعی، تهران: حکمت.
نیکخواه، هانیه، شیخ مهدی، علی، «رهیافتی به سیاستهای فرهنگی ایلخانان در سدهی سیزدهم /هفتم در واکاوی نقوش سفالهای زرینفام ایران»، مطالعات هنر اسلامی، شماره 13، پاییز و زمستان 1389، صص 109- 129.
هلینبرند، رابرت، 1388، «زبان تصویری شاهنامه»، ترجمه: داوود طباطبایی، تهران: فرهنگستان هنر.
همدانی، رشیدالدین فضلالله، 1374، «تاریخ اجتماعی دوره مغول»، تهران: اقبال.
Blanchier, Raphael, Bii biyelgee as Mongolian Cultural Heritage: Epistemologies of Authenticity, Published in Mongolian Studies in Arts and Culture 28 (Mongolian State University of Arts and Culture, Ulaanbaatar, 2018,pp, 270-283.
Cho, Woohyun, Yi,Jaeyoon, Kim, Jinyoung, The dress of the Mongol Empire: Genealogy and diaspora of the Terlig, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Akadémiai Kiadó, 2015, pp. 269-279.
Li, Nan, Gao,Songhua, Ren, Jie.2018.Mongolian Color Preference and Architectural Color Expression. Advances in Engineering Research, volume 163:478-481.
Warfare.ga. (2023.jun 6). Retrieved from http:// Warfare.ga/Persia/14/Great_Mongol_Shahnam-
Faridun_ mourns_ by_ the_ Coffin_ of_ Iraj_Sackler_S1986_101.htm
Warfare.ga. (2023.jun 6). Retrieved from http:// Warfare.ga/Persia/14/Great_Mongol_Shahnam-
Faramarz _ mourns _ Rustam _ and_ Zavara_MFA_Boston _22_393. htm
Warfare.ga. (2023.jun 6). Retrieved from http:// Warfare.ga/Persia/14/Great_Mongol_Shahnam-
The _ head _ of _ Iraj _ is _ brought _ to _ Faridun_ Sackler_S1986_100.htm
Warfare.ga. (2023.jun 6). Retrieved from http:// Warfare.ga/Persia/14/Great_Mongol_Shahnam-
The _ Funeral _ of _ Isfandiyar _ New York _N1926_33. htm
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 385 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 26 |