مطالعه آشکارگی ضرورت دادگری در نگاره کاخ خورنق اثر کمالالدین بهزاد | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 19، شماره 70، تیر 1403، صفحه 149-167 اصل مقاله (1.11 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2023.16902.3121 | ||
نویسندگان | ||
میثم روشنی1؛ مهدی کشاورز افشار* 2 | ||
1دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، گروه پژوهش و تاریخ هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس | ||
2استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر ومعماری، دانشگاه تربیت مدرس | ||
چکیده | ||
دادگری از موضوعات اصلی اندیشه سیاسی ایرانشهری است. درک نظم مقدس کیهانی برای برقراری «داد»، بهعنوان خویش کاری اصلی شاه فرهمند، امری ضروری بود. تعلیم نظم مقدس کیهانی به شاهان، مستلزم نقشآفرینی وزیر دانا و روش اندرزنامهای بود که وجه مهمی از تاریخ اندیشه و آثار فرهنگ و هنر ایران را شکل میدهد. محور اصلی این آثار چگونگی تنظیم روابط شاه و رعیت و برقراری «داد» در جامعه بود. بنابراین بررسی و درک بسیاری از ظرایف آثار بهجای مانده از هنر و ادبیات ایران مستلزم توجه به سنت اندرزنامهنویسی است. در دوران تیموریان نیز نگارش و یا بازتولید آثار اندرزنامهای باهدف هدایت سلاطین تیموری به دادگری موردتوجه بود. نسخه خمسه نظامی که از کتابخانه دربار سلطان حسین بایقرا بهجای مانده، یکی از نفیسترین اندرزنامههای ایران است. در این نسخه با هنرمندی کمالالدین بهزاد، یکی از آثار شاخص نگارگری ایران با موضوع بنای کاخ خورنق نقش بسته است. با توجه به اهمیت خمسه نظامی و هنر نگارگری، بررسی ضرورت عینیت یافتن دادگری در این نگاره، قابلتأمل است. در مطالعه پیش رو با توجه به محوریت موضوع دادورزی در روابط شاه و رعیت در اندرزنامهها و عینیت یافتن رعایا در حال بنای کاخی برای شاه در این نگاره، باهدف شناخت نسبت مفهوم دادگری با نگاره کاخ خورنق، این سؤال طرح شد که روایت خمسه نظامی از بنای کاخ خورنق و تصویرگری آن توسط کمالالدین بهزاد چه نسبتی با ضرورت برپایی و تداوم دادگری، در زمان حکومت سلطان حسین بایقرا دارد؟ ضرورت و اهمیت این مقاله نیز در بررسی ضرورتهای سیاسی-اجتماعی هنر ایران است. در این مطالعه روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و تاریخی و روش گردآوری دادهها بهصورت اسنادی و کتابخانهای است. نتایج بهدستآمده نشان داد نگاره بنای کاخ خورنق، در زمره آثار اندرزنامهای و آشکارکننده ضرورت توجه حاکم به برقراری و تداوم دادگری است. | ||
کلیدواژهها | ||
نگارگری؛ کمالالدین بهزاد؛ اندرزنامه؛ دادگری؛ خمسه نظامی | ||
مراجع | ||
اسکندری تربقان، ایرج. (۱۳۸۴). هماهنگی طرح و تفکر در آثار کمالالدین بهزاد. رساله دکتری، رشته پژوهش هنر، رشته پژوهش هنر، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران.
اسماعیلی، نیکو، آقایی، بهرنگ. (۱۳۹۴). گونه کاخ خورنق: شاهکار سنمار و شاهکار کمالالدین بهزاد. کنگره بینالمللی پایداری در معماری و شهرسازی معاصر خاورمیانه.
امیراسمی، کامبیز، فیاض انوش، ابوالحسن، الهیاری، فریدون. (1399). تحلیل تاریخی عوامل مؤثر بر شکلدهی حیات اجتماعی شهر در عصر تیموریان. تاریخ اسلام و ایران،30(48)، ۶۹-۴۳.
آسمند جونقانی، علی. (۱۴۰۰)، ساختار اخلاقی– اعتراضی در اندیشههای نظامی گنجوی. فصلنامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا), 13(پیاپی 48), 289-316.
تاجیک نشاطیه، نرگس. (1394). خوانش تفسیری اخلاق محسنی بهمثابه اندرزنامه سیاسی عصر تیموری. مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 7(3 (پیاپی 27)), 95-125.
جامی، مولانا عبدالرحمن. (۱۳۷۱). بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: اطلاعات، چاپ دوم.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (۱۳۷۸). مثنوی هفتاورنگ، تصحیح و تحقیق: جالبقا داد علیشاه، اصغر جانفدا، ظاهر احراری، حسین احمد تربیت، ج ۱، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
خاتمی، احمد، هادیان، مرتضی. (۱۳۹۵). داد در اندیشه سیاسی اجتماعی حکیم نظامی گنجهای، مجله مطالعات انتقادی ادبیات، سال دوم، شماره 1،صص13-68.
رجایی، فرهنگ. (1373). معرکه جهانبینیها، تهران: شرکت انتشارات احیا کتاب.
رجایی، فرهنگ. (۱۳۷۵). تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان، تهران: قومس، چاپ دوم.
رستموندی، تقی. (1388). اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی، تهران: امیرکبیر.
رضاییراد، محمد. (1378). مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرح نو.
زمچی اسفزاری، معینالدین محمد. (۱۳۸۳). روضات الجنات فـی اوصاف مدینه هرات، تـصحیح محمدکاظم امام، ج 1، 2، تهران: دانشگاه تهران.
سمرقندی. (1383) مطلعالسعدین و مجمعالبحرین، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سمسار، محمدحسن. (۱۳۷۹). کاخ گلستان (گنجینه کتب و نفایس خطی)، گزینهای از شاهکارهای نگارگری و خوشنویسی، تهران: زرین و سیمین.
شهانواز، میلاد، محمودی، فتانه. (۱۳۹۷). واکاوی رمزگان نگاره ساختن کاخ خورنق کمالالدین بهزاد با رویکرد آیکونولوژی، همایش ملی جلوههای هنر ایرانی اسلامی در فرهنگ، علوم و اسناد.
شیرازی، علیاصغر. (1382). خورنق کاخ بهزاد. هنرهای زیبا، -(15)، 90-95.
شیرازی، علیاصغر. (۱۳۸۷). مطالعه تطبیقی نگارههای شاهنامه بایسنغری و آثار کمالالدین بهزاد در بوستان سعدی. رساله دکتری، رشته پژوهش هنر، رشته پژوهش هنر، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران.
طباطبایی، جواد. (۱۳۹۹ الف). تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، ملاحظاتی در مبانی نظری، تهران: طرح نو.
طباطبایی، جواد. (۱۳۹۹ ب). خواجه نظامالملک طوسی گفتار در تداوم فرهنگی، تهران: طرح نو.
کاشفی، ملاحسین. (1321). اخلاق محسنی، نسخه خطی، قم: کتابخانه مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم.
کشاورز افشار، مهدی، طاووسی، محمود، ضیمران، محمد. (1389). اندیشه سیاسی ایرانشهری در نگارگری ایرانی، مطالعه موردی: نگاره بهرام گور و شبانی که سگش را به دار آویخته است از خمسه نظامی، مربوط به دوره شاهتهماسب صفوی، نشریه علمی-پژوهشی نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره 6، پاییز و زمستان، صص:35-56.
کریستین سن، آرتور. (1368). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسیمی، تهران: دنیای کتاب.
لطفآبادی، محسن. (1398). بررسی آماری بیثباتی سیاسی حکومتهای ایران در نیمه دوم قرن نهم هجری. سخن تاریخ،13(29), 7-34.
مدرسی هوس، جواد. (1395). «پیکار خاک و کاخ تجزیهوتحلیل «ساختن کاخ خورنق» اثر کمالالدین بهزاد». آستان هنر، -(18)، 58-63.
مولوی، جلالالدین محمد بلخی. (1378). مثنوی معنوی، تهران: نشر علم.
میرخواند، محمدبن خواندشاه. (۱۳۸۰). تاریخ روضه الصفا، تصحیح جمشید کیانفر، ج 6، 7، تهران: اساطیر.
نامور مطلق، بهمن. (۱۳۸۲). اسطورهزدایی و اسطوره پردازی کاخ خورنق در نگاه نظامی و بهزاد، کتاب ماه هنر، صص 56-4۸.
نظامی گنجوی، ابو محمد الیاس بن یوسف بن زکی موید. (۱۳۳۵). کلیات دیوان حکیم نظامی گنجهای، تصحیح وحید دستگردی. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
نوایی فانی، امیر نظامالدین علیشیر. (۱۴۰۰). دیوان امیر نظامالدین علیشیر نوایی فانی شاعر و عارف (844 ـ 906 هـ. ق) مصحح سید عباس رستاخیز سانچارکی؛ با مقاله استاد نجیب مایل هروی؛ با مقدمه سیدرضا باقریان. تهران: شفیعی.
یوسفیراد، مرتضی. (۱۳۸۷). روششناسی سیاستنامه نویسی؛ در روششناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی، به کوشش داوود فیرحی، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ص. 264-243.
Balafrej, L. (2019). Making of the Artist in Late Timurid Painting. Edinburgh University Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 518 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 291 |