سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه شاهد

فلاح تفتی, فاطمه. (1401). مبانی و قواعد فقهی حاکم بر عقلانیت و همگرایی مسلمانان در تمدن نوین اسلامی. , 5(2), 155-194. doi: 10.22070/nic.2023.15288.1131
فاطمه فلاح تفتی. "مبانی و قواعد فقهی حاکم بر عقلانیت و همگرایی مسلمانان در تمدن نوین اسلامی". , 5, 2, 1401, 155-194. doi: 10.22070/nic.2023.15288.1131
فلاح تفتی, فاطمه. (1401). 'مبانی و قواعد فقهی حاکم بر عقلانیت و همگرایی مسلمانان در تمدن نوین اسلامی', , 5(2), pp. 155-194. doi: 10.22070/nic.2023.15288.1131
فلاح تفتی, فاطمه. مبانی و قواعد فقهی حاکم بر عقلانیت و همگرایی مسلمانان در تمدن نوین اسلامی. , 1401; 5(2): 155-194. doi: 10.22070/nic.2023.15288.1131

مبانی و قواعد فقهی حاکم بر عقلانیت و همگرایی مسلمانان در تمدن نوین اسلامی

فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی
مقاله 6، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 10، مهر 1401، صفحه 155-194    اصل مقاله (987.21 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/nic.2023.15288.1131
نویسنده
فاطمه فلاح تفتی*
استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، جمهوری اسلامی ایران.
چکیده
عقلانیت گاهی وصف باورها قرار می­گیرد و زمانی افعال و رفتار متصف به عقلانیت می­گردد و گاهی نیز ارزش­ها متصف به آن می­شوند، ولی در هر صورت، عقلانیت بر پایه‌ی وحی و مبانی اسلامی، نظامی است متشکل از اصولی که در چارچوب فرهنگ و تمدن اسلامی شکل‌گرفته و ذهنیات و رفتار مسلمانان را سامان می‌دهد. همگرایی و وحدت مسلمانان نیز سبب تحقق اهداف و مصالح امت اسلامی و ایستادگی در برابر دشمنان اسلام می‌شود. تمدن نوین اسلامی زمانی شکل می‌گیرد که عنصر عقلانیت و همگرایی در جوامع اسلامی جایگاه اصلی خود را بازیافته و بدین ترتیب تمدن اسلامی که شامل همه‌ی دستاوردهای مسلمانان در ابعاد گوناگون اقتصادی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی، اخلاقی، مادی و معنوی و... می­شود؛ احیا، بازسازی و بازپروری شود. طرح این مهم در فضایی فقهی و با بیان حکم شرعی وجوب یا حرمت آن، علاوه بر آنکه روند تأثیر حرکت اصلاحی اجتماعی را سرعت می‌بخشد، باعث می­شود افقی فراتر از توصیه و تحسین این دو امر مهم و درعین‌حال مترتب بر یکدیگر را پیش روی جوامع اسلامی قرار دهد. این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی درصدد بیان مبانی فقهی عقلانیت و همگرایی مسلمانان در شکل­گیری تمدن نوین اسلامی است. یافته­های تحقیق بیانگر آن است که مبانی فقهی این مسأله عبارت‌اند از: فطرت توحیدی، اصل نظام ولایی، اصل تشکیل امت واحد، عقلانیت مبتنی بر کتاب و سنت و از قواعد فقهی مورد استناد نیز می­توان به ‌قاعدۀ احترام، قاعدۀ وحدت، قاعدۀ تقیه، قاعدۀ الزام و قاعدۀ عدالت اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها
مبانی فقهی؛ قواعد فقهی؛ عقلانیت؛ همگرایی؛ تمدن؛ تمدن نوین اسلامی
مراجع
  • آدمی ابرقویی، علی (1387)،درآمدی بر دانشگاه تمدن‌ساز اسلامی؛ بایسته‌های نظری، مقدمه: محمدباقرخرمشاد، تهران، انتشارات دفتر برنامه‌ریزی و مطالعات فرهنگی.
  • آلوسی، محمود (۱۴۱۵)، روح المعانی فی تفسیر القرآن، تحقیق: عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • آندلسی، ابن حزم (1377)، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، تهران، دانشگاه تهران.
  • ابن ادریس، محمد (۱۴۱۰)، السرائر، قم، انتشارات جامعه المدرسین حوزه علمیه.
  • ابن فارس، احمد (1404)، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  • ابن منظور، محمدبن مکرم (1414)، لسان العرب، بیروت، دارالفکر.
  • اختر شهر، رجبعلی (1385)، سیاست چیست؟، تهران، کانون اندیشه جوان.
  • اصول الوحده الاسلامیه (1404)، منظومه الاعلام الاسلامی، الاول.
  • امین عاملی، محسن (۱۴۰۳)، اعیان الشیعه، بیروت، موسسه‌ی اعلمی.
  • انصاری، مرتضی (1412)، التقیه، تحقیق، فارس الحسون، قم، موسسه‌ی قائم آل محمد.
  • باقلانی، ابى بکر (1414)، تمهید الاوائل فى تلخیص الدلائل، تحقیق، شیخ عمادالدین احمد حیدر، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیه.
  • بجنوردی، سید حسن (۱۴۱۹)، قواعد الفقهیه، تحقیق، مهدی مهریزی، قم، الهادی.
  • بحرانی، یوسف (بی­تا)، الحدائق الناضره، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزۀ علمیه.
  • بحرالعلوم، محمد (1403)، بلغه الفقیه، تهران، منشورات مکتبه الصادق علیه­السلام.
  • بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (۱۴۲۰)، صحیح بخاری، بیروت، مکتبة العصریه.
  • بهدار، حمیدرضا، زارع، مهدی (1398)، جایگاه عدالت در تحقق وحدت امت اسلامی با خوانش امیرالمؤمنین علی علیه­السلام، فصلنامه‌ی مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال بیست و سوم، شمارة چهارم.
  • بیرو، آلن (۱۳۶۷)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه‌ی باقر ساروخانی، تهران، کیهان.
  • پیشداد، سعید (1381)، همگرایی در سازمان اکو، بازشناسی اسلام و ایران، تهران.
  • تبرائیان، محمدحسن (1384)، مجموعه مقالات هجدهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، استراتژی تقریب مذاهب اسلامی، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تهران.
  • تفتازانى، سعدالدین (1371)، شرح المقاصد، تحقیق: عبدالرحمان عمیره، قم، انتشارات شریف رضی.
  • توکل، محمد (1370)، جامعه‌شناسی علم، تهران، موسسه‌ی علمی و فرهنگی نص.
  • تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410)، غررالحکم و دررالکلم، محقق سید مهدی رجایی، قم، دارالکتاب الاسلامی.
  • جرجانی، امیر ابوالفتح (1404)، آیات الاحکام، تهران، انتشارات نوید.
  • جزائرى، سید محمدجعفر مروج‌ (1415)، القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید، قم، مؤسسة دارالکتاب.‌
  • جعفری، علامه محمدتقی (1373)،فرهنگ پیرو؛ فرهنگ پیشرو، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  • جوادی آملی، عبدالله (1391)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، انتشارات اسراء.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد (1404)، صحاح اللغه، بیروت، دارالعلم.
  • حلی، حسن بن یوسف (۱۴۱۵)، مختلف الشیعه، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  • حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴14)، وسائل الشیعه، قم، موسسۀ آل البیت.
  • خویی، میرزا حبیب‌الله (۱۳۹۸)، منهاج البراعه، تهران، مطبعة الاسلامیه.
  • دروب، علی (2004)، التقریب، دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
  • دشتی، محمد (1379)، ترجمه‌ی نهج­البلاغه، قم، مشهور.
  • دیلمی، حسن بن محمد (1376)، ارشاد القلوب قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
  • دهخدا، علی­اکبر (1373)، لغت نامه ی دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالقلم.
  • روح‌الامینی، محمود (1377)، زمینه فرهنگ شناسی، تهران، عطار.
  • سرخسی، شمس­الدین (بی­تا)، مبسوط، بیروت، دارالمعرفه.
  • سجستانی، ابن اشعث (1410)، سنن ابی­داوود، تحقیق، محمداللحام، بیروت، دارالفکر.
  • سعادت، احمد (1393)، عقلانیت اسلامی؛ چیستی، مبانی و لوازم، قم، رساله‌ی دکتری جامعه المصطفی.
  • شافعی، ابوعبدالله محمد (۱۴۰۰)، احکام القرآن، تحقیق: عبدالغنی عبدالخالق، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • شایان مهر، علیرضا (1379)، دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران، کیهان.
  • شاهرودی، سید محمود (1416)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، قم، مؤسسة دائرة‌المعارف فقه الاسلامی.
  • شرف‌الدین، عبدالحسین (1366)، الفصول المهمه فی تألیف الامه، تهران، بنیاد بعثت.
  • صدوق، محمد بن علی (1366)، معانی الاخبار، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  • ضمیری، محمدرضا (1388)، «تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی قدس سره»، نشریۀ معرفت، شمارۀ 138، قم، موسسۀ آموزش پژوهشی امام خمینی (ره).
  • طباطبائی، سید محمدحسین (1417) ، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  • طباطبائی، سید علی (1419)، ریاض المسائل، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو.
  • طبری، محمدبن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، لبنان، دار المعرفه.
  • طوسی، محمد بن حسن (۱۳۶۵)، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  • ------------ (1400)،‌ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى‌، بیروت، دارالکتاب العربی‌.
  • ------------ (بی­تا)، البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • عاملی، محمدبن مکی (شهید اول) (بی‌تا)، قواعد و فوائد، قم، منشورات مکتبة المفید.
  • عسقلانی، ابن حجر (بی­تا)، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفه.
  • عشریه، رحمان (1398)، مبانی قرآنی رابطه امنیت و دیپلماسی در فقه سیاسی با رویکرد به‌ قاعده امان،تألیف قلوب و الزام، حکومت اسلامی، سال بیست و چهارم، شمارۀ سوم، پیاپی ۹۳.
  • عمید، حسن (1389)،فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات اشجع.
  • عیوضی، محمدرحیم (1388)، جهانی‌سازی و همگرایی کشورهای اسلامی (موانع و چالشها)، انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
  • فخر رازی، محمد بن عمر (1420)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • فرحی، علی (1340)، تحقیق القواعد الفقهیه، قم، موسسه‌ی نشر اسلامی.
  • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1419)، قاموس المحیط، موسسه الرساله، بیروت.
  • فیومى، احمد بن محمد مقرى (بی­تا)،‌ المصباح المنیر، قم، منشورات دار الرضی.‌
  • قرائتی، محسن (۱۳۸۳)، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
  • کاظمى، علی‌اصغر (1370)، نظریة همگرایى در روابط بین‌الملل، تهران، نشر قومس.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (1429)، کافی، قم، دارالحدیث.
  • ماتریدی، محمدبن محمد (1426)، تاویلات اهل السنه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • مالک بن انس (۱۳۲۳)، مدونة الکبری، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • مجیدی، محمدرضا و همکاران (1387)، همگرایی در غرب آسیا، چالشها و راهکارها، غرب آسیا، نظام بین‌الملل و همگرایی منطقه‌ای، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران.
  • محامد، علی (1385)، بررسی قاعدة عدل و انصاف و آثار آن، پژوهش­های فلسفی- کلامی، دورۀ 8، شمارۀ 2، دانشگاه قم.
  • محقق داماد، سید مصطفی (1390)، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
  • مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
  • مصطفوی، سید محمدکاظم (1421)، قاعده فقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  • مظفر، محمدرضا (1381)، أصول الفقه، قم، دارالکتب الاسلامی.
  • معین، محمد (1373)، فرهنگ معین، تهران، بهزاد.
  • مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۱۱)، قواعد الفقهیه، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین علیه­السلام.
  • ------------ (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  • مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۴)، بحارالانوار، بیروت، مؤسسۀ الوفاء.
  • موحد، ضیاء (1383)، منطق و عقلانیت، مجله مقالات و بررسی­ها، دفتر 75، دانشگاه تهران.
  • موسوی خمینی، سید روح­الله (1415)، کتاب البیع، قم، موسسه‌ی نشر اسلامی.
  • ------------ (1421)، کتاب الطهاره، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • مهتدی، م (1369)، دانشنامۀ جهان اسلام، ج 4، ذیل «مالک بن نبی»، تحت نظر احمد طاهری عراقی و دیگران، تهران، بنیاد دائرۀ المعارف اسلامی.
  • نجفی، محمدحسن (1404)، جواهرالکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • نیشابوری، مسلم (1412)، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث.
  • نوایی، علی‌اکبر (۱۳۹۰)، جایگاه تقیه در فلسفه‌ی سیاسی اسلام، مجله‌ی اندیشه، سال هفدهم، شمارۀ 1و2.
  • نووی، یحیى بن شرف (بی­تا)، المنهاج، بیروت، دارالفکر.
  • واسعی، سید علیرضا (1399)، تأملاتی در خصوص «مراحل تمدن اسلامی»؛ رهیافتی برای تمدن نوین، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دورۀ 3 ، شماره 1، صص 155-178.
  • ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى‏ (1410)، مجموعة ورّام، قم‏، مکتبه فقیه.
  • ویل دورانت (1367)، تاریخ تمدن، ترجمه‌ی احمد آرام و دیگران، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
  • یعقوبی، عبدالرسول (1398)، چالش واگرایی­های هویتی جهان اسلام و راه‌حل‌های همگرایی در تمدن نوین اسلامی، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص 171-210.
  • khamenei.ir
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 543
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 446