سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه شاهد

لبخندق, محسن. (1401). از حکمت مدنی تا حکمت تمدنی: چشم‌اندازی به فلسفه‌ی دین بر مبنای وجود ترابطی انسان. , 5(2), 255-286. doi: 10.22070/nic.2023.16376.1187
محسن لبخندق. "از حکمت مدنی تا حکمت تمدنی: چشم‌اندازی به فلسفه‌ی دین بر مبنای وجود ترابطی انسان". , 5, 2, 1401, 255-286. doi: 10.22070/nic.2023.16376.1187
لبخندق, محسن. (1401). 'از حکمت مدنی تا حکمت تمدنی: چشم‌اندازی به فلسفه‌ی دین بر مبنای وجود ترابطی انسان', , 5(2), pp. 255-286. doi: 10.22070/nic.2023.16376.1187
لبخندق, محسن. از حکمت مدنی تا حکمت تمدنی: چشم‌اندازی به فلسفه‌ی دین بر مبنای وجود ترابطی انسان. , 1401; 5(2): 255-286. doi: 10.22070/nic.2023.16376.1187

از حکمت مدنی تا حکمت تمدنی: چشم‌اندازی به فلسفه‌ی دین بر مبنای وجود ترابطی انسان

فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی
مقاله 9، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 10، مهر 1401، صفحه 255-286    اصل مقاله (710.66 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/nic.2023.16376.1187
نویسنده
محسن لبخندق*
استادیار گروه فرهنگ و هنر، دانشکدۀ معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، جمهوری اسلامی ایران
چکیده
انسان، دین و حکمت، سه حقیقت در تعامل­اند؛ لذا نحوۀ پاسخ به دو پرسش انسان­شناسانۀ «چرایی (فلسفه) هبوط انسان در دار کثرت» و «نحوۀ وجود انسان در نسبت با کثرات پیرامونی­اش»، در نحوۀ دین­شناسی و شکل­گیری یک دستگاه حِکمی، بازتاب می­یابد و «دست­یابی به چشم­اندازی نوین در فلسفه‌ی دین و حکمت» به­عنوان یک هدف معرفتی؛ از خلال پاسخ به پرسش­های فوق و با بهره­مندی از ظرفیت­های حکمت متعالیه و بر اساس روش قیاسی- برهانی قابل تحقق خواهد بود. حکمت متعالیه، نحوۀ وجود موجودات را «وجود ربطی (فقر محض در نسبت با مبدأ)» معرفی می­کند، لکن با تبیین «نقش کثرت عرضی در حرکت جوهری»، می­توان از نحوه‌ای پیوند وجودی میان موجودات متکثر سخن گفت و نحوه‌ی وجودی به نام «وجود ترابطی» را تبیین نمود. انسان نیز که در دار کثرت هبوط یافته، علاوه بر وجود ربطی، وجود ترابطی دارد. «تمدن» به­عنوان موضوعی انسان­بنیان، متأثر از این نحوۀ وجود- وجود ترابطی -؛ قابلیت تبیین فلسفی می­یابد و بر همین مبنا می­توان از نوعی حکمت به‌نام حکمت تمدنی سخن گفت و آن ­را «استکمال متقابل نفوس انسانی و موجودات دار طبیعت در سایۀ تمدن الهی و به واسطۀ انتقاش نفس آدمی به نظم عقلی عالم و تشبه به باری­تعالی» تعریف کرد. هم‌نشینی حکمت تمدنی با بحث قرآنی استخلاف، چشم­انداز نوینی از فلسفه‌ی دین را رقم می­زند که در آن غایت «دین»، برپایی تمدن الهی معرفی می­شود.
کلیدواژه‌ها
هبوط؛ کثرت عرضی؛ وجود ترابطی؛ تمدن؛ حکمت تمدنی؛ فلسفه‌ی دین
مراجع
  • قرآن کریم
  • اکبریان، رضا (1386)، مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • امین، نصرت‌بیگم (بانو امین)، (1387)، معاد، اصفهان: گنبدهای فیروزه‌ای.
  • بابایی، حبیب‌الله (1393)، کاوش‌های نظری در الهیات و تمدن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • باسیتی، شهرام و سعید اشیری (1399)، تحلیل تطبیقی میان عقلانیت و خلاقیت تمدّنی در دو پارادایم مدرن و اسلامی (مبتنی بر حکمت متعالیه)، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دورۀ 3، شمارۀ 1 (پیاپی 5)، صص 211-244.
  • پهلوان، چنگیز (1388)، فرهنگ و تمدن، تهران: نشر نی.
  • توکلی‌طرقی، محمد (1395)، حکمت تمدنی: گزیده آثار استاد احسان یارشاطر، تهران: پردیس دانش.
  • جوادی آملی، عبدالله (1381)، بنیان مرصوص امام خمینی (ره)، قم: اسراء.
  • -------- (1384)، انتظار بشر از دین (سلسله بحث­های فلسفه دین)، قم: اسراء.
  • -------- (1385)، تسنیم، جلد 3، قم: اسراء
  • -------- (1386)، رحیق مختوم، جلد 1و5، قم: اسراء.
  • -------- (1387)، حکمت نظری و عملی در نهج‌البلاغه، قم: اسراء.
  • -------- (1389)، جامعه در قرآن، قم: اسراء.
  • -------- (1390)، دین­شناسی (سلسله بحث­های فلسفه دین)، قم: اسراء.
  • حسن­زاده­آملی، حسن (1383)، انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات الف لام میم.
  • -------- (1384)، گشتی در حرکت، تهران: نشر رجاء.
  • صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (1360)، اسرار الآیات، تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.
  • -------- (1362)، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فى الفنون المنطقیه، تهران: آگاه.
  • -------- (1981م)، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • -------- (1360)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1360)‏‏، رسالة الولایة، قم: موسسه اهل‌البیت (علیهم‌السلام)
  • -------- (1385)، ترجمه‌ی تفسیر المیزان، ترجمة محمدباقر موسوی همدانی، قم: دف‍ت‍ر ان‍ت‍ش‍ارات‌ اس‍لام‍ی‌.
  • -------- (1387)، آغاز فلسفه، ترجمه‌ی محمدعلی گرامی، قم: بوستان کتاب.
  • -------- (1981م)، تعلیقات علی الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • طوسى، نصیرالدین (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، جلد 3، قم‏: نشر البلاغة.
  • عبودیت، عبدالرسول (1388)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، جلد 1، قم: موسسه امام خمینی (ره).
  • لبخندق، محسن (1397)، حدوث جسمانی جوامع و بقاء فرهنگی آن­ها، فصلنامه‌ی قبسات، شماره ۸۷.
  • مطهری، مرتضی (1373)، عدل الهی، در مجموعه آثار، جلد 1، قم: صدرا.
  • -------- (1378)، یادداشت­های استاد مطهری، جلد 6، قم: صدرا.
  • -------- (1380)، انسان و ایمان، در مجموعه آثار، جلد 2، تهران: صدرا.
  • -------- (1384)، تکامل اجتماعی انسان در تاریخ، در مجموعه آثار، جلد 25، تهران: صدرا.
  • -------- (1387)، شرح مبسوط منظومه، در مجموعه آثار، جلد 9، تهران: صدرا.
  • -------- (1389)، جامعه و تاریخ، تهران: صدرا.
  • نجفی، موسی (1399)، نظریۀ تمدن نوین اسلامی از رویکرد فلسفی- نظری تا رویکرد تاریخی- نظری، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دورۀ 3، شمارۀ 2 (پیاپی6)، صص 1-40.
  • پایگاه اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه­ای، https://farsi.khamenei.ir
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 537
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 399