بررسی تطبیقی ساختار و گونه شناسی تندیس‌های عَلم دوران صفوی، قاجار و معاصر | ||
| فصلنامه نگره | ||
| دوره 19، شماره 70، تیر 1403، صفحه 41-55 اصل مقاله (1.31 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2022.16297.3050 | ||
| نویسندگان | ||
| روح اله رحمانی* 1؛ مهدی امرایی2 | ||
| 1کارشناسی ارشد صنایع‌دستی، گروه صنایع‌دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر | ||
| 2استادیار، گروه صنایع‌دستی، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان | ||
| چکیده | ||
| به‌جز مفاهیم بنیادین و نمادین عَلم، موضوع سیر تکامل ساختار آن از تعداد تیغه‌ها و تندیس‌ها تا هنرهای سنتی بکار رفته، از موضوعات کم‌تر پرداخته‌شده است. آفرینش نوع خاصی از آثار دست‌ساز با پشتوانه اعتقادی که بیشتر آن را تندیس‌ها تشکیل می‌دهند، در محدوده یک کشور استثنایی است. هدف، تعیین سیر تکامل عَلم در ایران، بررسی نوع و شکل تندیس‌ها و مفاهیم نمادین آن‌ها در دوران صفوی، قاجار و معاصر است. پرسش‌هایی که پژوهش حاضر تلاش دارد به آن‌ها پاسخ دهد عبارت‌اند از: 1. ساختار عَلم، نوع تندیس‌ها و مفاهیم نمادین آن‌ها در دوران صفوی، قاجار و معاصر شامل چه مواردی است؟ 2. مبنای گونه شناسی تندیس‌ها در ادوار یادشده بر چه اساسی استوار است و چه جزئیاتی را شامل می‌شود؟ روش تحقیق، توصیفی –تحلیلی و شیوه جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است که با بررسی بیش از 200 عَلم و تندیس مرتبط با آن به سرانجام رسید. از این تعداد، 30، 60 و 110 نمونه به ترتیب به دوران صفوی، قاجار و معاصر تعلق دارد. نتایج اثبات کرد ساختار عَلم در دوره صفویه تک تیغه و بدنه بادامی‌شکل است و تنها تندیس آن سر اژدهاست که ریشه در فرهنگ‌های شرقی دارد. در عهد قاجار، عَلم سه و پنج‌تیغه و تندیس طاووس، کبوتر، مرغ رُخ و شیر به آن افزوده شد که پرندگان، اغلب دُم افراشته دارند. در عصر معاصر، به‌ویژه در چهار دهه اخیر ساختار عَلم عریض‌تر شده و در ساختار آن از تندیس حیوانات چهارپا چرنده نیز استفاده می‌شود. گونه شناسی تندیس‌ها نیز بر مبنای هنرهای سنتی و فنون بکار رفته در ساخت آن‌ها و نیز کالبد ظاهری، اجزاء تشکیل‌دهنده پیکره و تزئینات استوار است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| گونه شناسی؛ تندیس‌های عَلم؛ هنرهای سنتی؛ صفوی؛ قاجار؛ معاصر | ||
| مراجع | ||
|
ابن عباسی، ادریس و مقتدایی، علی‌اصغر.(1392). هنرهای دستی و سیر تحول آن در ایران، چاپ دوّم. تهران: جمال هنر.
احسانی، محمدتقی.(1368). هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
افروغ، محمد.(1394). فلزکاری دوره سلجوقی و صفوی، چاپ دوّم. تهران: جمال هنر.
الَن، جیمز.(1381). هنر فولادسازی در ایران، ترجمه پرویز تناولی.تهران: یساولی.
بِیلی، کِنِت. دی.(1392). نوع شناسی و گونه شناسی: مقدمه‌ای بر فنون دسته‌بندی. ترجمه سیدمحمد اعرابی، کاوه خلیلی دامغانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
خزایی، محمد.(1386). نقش نمادین طاووس در هنرهای تزیینی ایران. کتاب ماه هنر، ش 111 و 112، آذر و دی 1386، 12-6 .
ذکاوتی قراگزلو، علیرضا.(1380). تأثیر تصوف بر شعائر عزاداری. کتاب ماه هنر، ش 39 و 40، آذر و دی 1380، 17-14.
زمانی سعدآبادی، معصومه و شمیلی، فرنوش.(1399). مطالعه تطبیقی ریخت شناسانه تنگ‌های شیشه‌ای ایران و مصر در سده‌های 3-6 ه.ق. رهپویه هنر، ش 3، دوره 3، پاییز 1399، 36- 25.
سرلو، خوان ادواردو.(1392). فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، چاپ دوّم. تهران: دستان.
سید صدر، سید ابوالقاسم. (1386). دائره‌المعارف هنرهای صنایع‌دستی و حِرف مربوط به آن. تهران: سیمای دانش.
شعاع، اصغر و همکاران.(1393). محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران. تهران: مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران
شقاقی، پژمان.(1384). کالبد خدایان. تهران: قصیده‌سرا.
شوالیه، ژان و گِربران، آلن. (1387). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
قاسمی، محمدعلی.(1394). عَلم مَقتل مصوّر، پژوهشی درباره عَلم و پیشینه آن. قم: طوبای محبت.
کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: نشر علمی.
گلاک، جی و گلاک، سومی هیراموتو. (1355). سیری در صنایع‌دستی ایران. ترجمه یحیی ذکاء و رضا علوی. تهران: انتشارات بانک ملّی.
معماریان، غلامحسین و طبرسا، محمدعلی. (1392). گونه و گونه شناسی معماری. نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 6، پائیز و زمستان 1392، 114- 103.
محمدزاده، مهدی و سلاحی، گلناز.(1392). بررسی موضوعی آرایه‌ها و نقشمایه‌ها در اشیای فولادی عصر قاجار. جلوه هنر، ش 9، بهار و تابستان 1392، 76-63.
معین، محمد .(1342). فرهنگ فارسی، جلد اوّل. تهران: امیرکبیر.
موزه هنرهای معاصر. (1384). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران: انتشارات موزه هنرهای معاصر تهران.
مهریزی، مهدی. (1388). نهضت عاشورا و فرهنگ عزاداری. تهران: تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
میرزایی، داود.(1391). حسرت باغ - تمنای مینو، در هنر انتزاعی ایران؛ با تکیه‌بر عَلم‌های عاشورایی. کیمیای هنر، ش2 ، دوره1، 108 – 87.
وارنر، رکس.(1386). دانش‌نامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
یاوری، حسین و عرفانی، فاطمه.(1392). هنرهای سنتی ایران در یک نگاه. تهران: انتشارات آذر.
Allan, James and Gilmour, Brian, (2000). Persian Steel: The Tanavoli Collection. For the Board of the Faculty of Oriental Studies University of Oxford and the British.
Canby, Sheila R, (2009). Shah Abbas: The Remaking of Iran .The British Museum Press, London
Norton, Peter B, (1994). The New Encyclopedia Britannica. Chicago: Encyclopedia Britannica, Inc. Volume 12.
Thompson, Jon and R. Canby, Sheila, (2004). Hunt for Paradise: Court Arts of Safavid Iran, 1501 – 1576 Published by Milan: Skira; London: Thames and Hudson.
Yarshater, Ehsan, (1999). Encyclopedia Iranica. Rutledge & kegan paul. London, Boston, Melbourne and Henley. Volume 1. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 473 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 307 |
||