مطالعه تطبیقی آثار شیشه‌ای تراش برجسته ایران و مصر در سده‌های 3-5 هجری قمری | ||
| فصلنامه نگره | ||
| دوره 19، شماره 70، تیر 1403، صفحه 135-147 اصل مقاله (528.49 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2022.16457.3065 | ||
| نویسندگان | ||
| حسن بلخاری قهی1؛ معصومه زمانی سعدآبادی* 2 | ||
| 1استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری تخصصی تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| شیشه‌گری به‌عنوان یکی از هنرهای مهم تاریخ تا سده‌های نخستین اسلام تقریباً بدون تغییر ادامه داشته است. در سده‌های سوم تا پنجم هجری قمری شیشه‌گران شیوه‌های نوینی در ساخت و تزیین شیشه به کار گرفته و به‌این‌ترتیب آثار شیشه‌ای ارزنده و البته محدودی نظیر شیشه‌های تراش برجسته که با شیوه دمیدن شیشه و لایه گذاری مذاب شیشه رنگی روی شیشه بیرنگ ساخته‌شده‌اند، از تمدن‌های اسلامی ایران و مصر برجای‌مانده است. این نوع شیشه‌ها که به لحاظ ساخت و تزیین دارای اهمیت بسیاری بوده، از یک‌سو بیانگر توانایی و تسلط شیشه‌گران جهان اسلام و از سوی دیگر نشان‌گر فنون نوین شیشه‌گری است. پژوهش حاضر با توجه به اینکه تحقیق مستقلی در ارتباط با این موضوع انجام نگرفته، درصدد است به‌منظور پیشبرد دانش هنر و صنایع شیشه به مطالعه و بررسی آثار شیشه‌ای تراش برجسته بپردازد. هدف این پژوهش مطالعه بخشی از مهم‌ترین آثار شیشه‌ای دوران اسلامی این سرزمین‌ها و دستیابی به تشابه و تباین‌های آن با تمرکز بر بررسی فنی و بصری آن است؛ بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال‌ها است: 1. آثار شیشه‌ای تراش برجسته چگونه قابلیت اجرا داشته و آثار مورداشاره متعلق به ایران و مصر در سده‌های 3-5 ه.ق دارای چه ویژگی‌های فنی و بصری اعم از شکل و نقش هستند؟ 2. وجوه تفاوت و تشابه آثار شیشه‌ای تراش برجسته ایران و مصر در سده‌های 3-5 ه.ق کدام است؟ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با رویکردی تطبیقی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. نتایج حاکی از آن است که آثار شیشه‌ای تراش برجسته با دو روش تراشیدن و جای گذاری تزیین‌شده‌اند. روش تراشیدن که از آن در تزیین آثار تراش برجسته ایران و مصر بهره گرفته‌شده با پیشرفت فن تراش به‌منظور برداشت سطوح بیشتری از بدنه ظرف با لایه اضافی از جنس شیشه رنگی برای خلق اثری تراش‌خورده با نقوش خطی برجسته و جلوهای دورنگ به وقوع پیوسته و روش جای گذاری که در آن بدنه ظرف برش خورده و بیرون آورده می‌شود و سپس نقش به‌صورت یک‌تکه بارنگ دیگری در بدنه جایگزین می‌شود، مختص آثار ایران است. همچنین آثار تراش برجسته ایران و مصر از منظر شکل، نقش و رنگ از طرفی با یکدیگر مشابهت داشته و از طرفی دیگر تفاوت دارند. هر یک از آثار مذکور از شکل منحصربه‌فردی برخوردارند که با نقوش حیوانی، گیاهی، نوشتاری و هندسی تزیین یافته‌اند. نقوش پرنده، شیر، پالمت و پیچک در آثار دو سرزمین مشترک بوده و سایر نقوش حیوانی و گیاهی و همچنین خوانایی خط نوشته‌های کوفی در آثار مصر سبب تمایز شیشه‌های تراش برجسته ایران و مصر شده است. شباهت رنگی آثار تراش برجسته ایران و مصر در برخورداری از مذاب شیشه بیرنگ در لایه زیرین و رنگ‌های سبز، آبی و قهوه‌ای در لایه بیرونی بوده و سایر فام‌های رنگی که اغلب در آثار مصر مشاهده می‌شود، از دیگر تفاوت‌های این آثار است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شیشه‌گری؛ ایران؛ مصر؛ شیشه تراش برجسته؛ دمیدن شیشه | ||
| مراجع | ||
|
اتینگهاوزن، شراتو، بمباچی. (1376). تاریخ هنر ایران (7). ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
بامبرو، فیلیپ. (1394). گنجینه هنر اسلام. ترجمه مسعود گلزاری و مهردخت وزیرپور کشمیری. تهران: کتابدار.
پوپ، آرتر آپم. (1390). سیری در هنر ایران از دوران پیش‌ازتاریخ تا امروز. جلد پانزدهم؛ پیوستها و تعلیقات. تهران: علمی و فرهنگی.
حاتم، غلامعلی. (1388). هنر و تمدن اسلامی 2. تهران: دانشگاه پیام نور.
عطارزاده، عبدالکریم و مهران هوشیار. (1396). مجموعه هنر در تمدن اسلامی. تهران: سمت.
علیاکبرزاده کرد مهینی، هلن. (۱۳۷۳). شیشه مجموعه مرز بازرگان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
گرابر، الگ و ر. اتینگهاوزن. (1376). تاریخ هنر ایران (6). ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
گلداشتاین، سیدنیام. (۱۳۸۷). کارهای شیشه؛ مجموعه هنرهای اسلامی. گردآوری ناصر خلیلی. جلد 10. تهران: کارنگ.
مالونی، فرانسیس جوزف ترنس. (1379). صنعت شیشه. ترجمه محمد رمضانی. تهران: گوتنبرگ.
یاوری، حسین. (1390). شناخت صنایع‌دستی ایران. تهران: مهکامه.
Antonaras, Anastassios. (2012). Fire and Sand: Ancient Glass in the Princeton University Art Museum. America: The Princeton University Art Museum.
Carboni, Stefano & David Whitehouse. (2001). Glass of the Sultans. New York: The Metropolitan.
Carboni, Stefano. (2001). Glass from Islamic Lands. UK: Thames & Hudson.
Ferrier, R.W. (1989). The Arts of Persia. New Haven & London: Yale University Press.
Klein, Dan & Ward Lloyd. (2000). The History of Glass. London: Little Brown and Company.
Tait, Hugh. (2012). Five Thousand Years of Glass. New York: The Trustees of the British-Museum.
Whitehouse, David. (2010). Islamic Glass in the Corning Museum of Glass. New York: The Corning Museum of Glass. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 339 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 57 |
||