مطالعه و بررسی میدانیِ بازشناسی رنگین نگارههای کوه دمبه اصفهان | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 19، شماره 70، تیر 1403، صفحه 109-133 اصل مقاله (1.51 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2022.16602.3086 | ||
نویسندگان | ||
سارا صادقی* 1؛ حمیدرضا قربانی2؛ منیژه هادیان دهکردی3؛ اردشیر جوانمردزاده4 | ||
1دانشجوی دکترا، گروه باستان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران | ||
2استادیار گروه باستانشناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان | ||
3عضو هیئتعلمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری | ||
4دانشیار، گروه باستان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران | ||
چکیده | ||
سنگنگاره، بازنمایشی تصویری از فرهنگ، اندیشه و برهمکنشهای گوناگون انسانی-محیطی در عرصهی زیستبوم است. این هنر از منظر تاریخی، از رایجترین شیوههای بیان و انتقال پیام جوامع بوده که در قابها و دیوار پوشهای سنگی-صخرهای بازتاب یافته و بهمثابه رسانه، از پیشازتاریخ تاکنون تولید و بازتولید میشدند. فراوانی و گوناگونی سنگنگارهها در اغلب مناطق فلات ایران بر تلاش بیشتر بهمنظور مطالعه آنها تأکید دارد؛ بنابراین، شایسته توجه است زیرا اغلب سنگنگارهها، در زمانهای گذشته و عموماً توسط افراد، گروهها و در جوامع نانویسا تولید میشدند. با توجه به ایجاد سنگنگارهها در موقعیتهای سنگی-صخرهای، استان اصفهان از مناطق ویژه در ارائه این نوع باز نمایشهای هنری به شیوه رنگین نگاره است. از این منظر، تاکنون جایگاه اصفهان در مطالعات باستانشناسی هنر کمتر شناختهشده است؛ بنابراین سنگنگارههای کوه دمبه در محدودهی شهر اصفهان موردپژوهش قرار گرفت. ازآنجاکه سن سنجیهای دقیق در تعیین زمان ایجاد سنگنگارهها وجود ندارد؛ هدف این مقاله به بازشناسی و ادراک موضوعی نقشمایهها و صحنههای روایی و تجزیهوتحلیل آزمایشگاهی رنگین نگارههای این مجموعه اختصاصیافته است. در راستای این اهداف، سؤالات پژوهش عبارتاند از: 1. رنگین نگارههای کوه دمبه اصفهان دربرگیرنده چه نوع نقوشی هستند؟ 2. شیوه و یا سبک ترسیم رنگین نگارههای کوه دمبه اصفهان چگونه است؟ 3. عناصر تشکیلدهنده رنگدانه مورداستفاده در خلق نقوش رنگی کوه دمبه اصفهان کدماند؟ 4. رنگین نگارههای کوه دمبه اصفهان در چه دورهای ایجادشدهاند؟ 5. رنگین نگارههای کوه دمبه اصفهان با کدام مناطق ایران و چه نوع دادههای فرهنگی قابلمقایسه و بررسی هستند؟ این پژوهش به روش کیفی و کمی و مبتنی بر گردآوری اطلاعات به شیوه کار میدانی، آزمایشگاهی و اسنادی است. نتایج پژوهش، درمجموع چهلویک نقشمایه شناسایی شد. آنها به شیوه فیگوراتیو و شبح گونه در سبکهای طبیعتگرایانه، واقعگرایانه و انتزاعی صحنههایی از فعالیتهای گوناگون معیشتی فردی و گروهی را نمایش میدهند. بر مبنای مطالعات آزمایشگاهی رنگ استفادهشده در ایجاد عناصر نقشی ترکیبی از اکسید آهن و کلسیت است. به نظر میرسد سنگنگارهها توسط فرد یا گروهی مشغول یا آشنا با راهبردهای معیشتی کوچگری رمهداری، زراعت و صنایعدستی ایجادشده باشند. | ||
کلیدواژهها | ||
سنگنگاره؛ کوه دمبه اصفهان؛ گاه نگاری؛ رنگدانه؛ شیوههای ترسیم | ||
مراجع | ||
ابونعیم اصفهانی، حافظ، 1376، ذکر اخبار اصفهان، ترجمه نورالله کسایی، تهران، سروش
اسدی، علی، 1386، اشکفت آهو؛ پناهگاهی صخرهای در شهرستان بَستَک (هرمزگان). مجله باستان پژوهی، دوره جدید، سال 2، شماره 3، صص 65- 70
افشاری، حسن، 1396، مستند نگاری و بررسی کهنالگوهای نقوش رنگی پناهگاه صخرهای لاشکورگوییه در میمند کرمان در سال 1396. اولین کنفرانس باستانشناسی و تاریخ هنر، دانشگاه بابلسر
افشاری، حسن، باشتنی، مرضیهالسادات، 1399، نقوش رنگ تازه کشفشده هومیان و جایگاه آن در زندگی کوچ روهای کوهدشت لرستان، نشریه باستانپژوه، سال 19 و 20، ش 24 و 25، صص 102-120.
ایرانیبهبهانی، هما؛ بهرنگ، بهرامی؛ فیروزه، آقا ابراهیمی سامانی و ساعتیان، رویا، 1389، شناسایی نقش ساختارهای طبیعی در شکلگیری منظر فرهنگی سکونتگاه باستانی تخت سلیمان با استفاده از فناوری نوین دورسنجی، مجله محیطشناسی، سال 36، شماره 54، صص 109-120
ایزدپناه، حمید، 1348، نقاشیهای پیشازتاریخ در غارهای لرستان، مجله باستانشناسی و هنر ایران، شماره 3، صص 6-13
ایزدپناه، حمید، 1348، نقاشیهای غار دوشه، باستانشناسی و هنر ایران، شماره 4، صص 53-57
اینسول، تیمونی، 1392، باستانشناسی دین و آیین، ترجمه وحید عسکرپور، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه
آموزگار، ژاله، 1386، تاریخ اساطیری ایران. تهران، سمت
آناتی، امانوئل، 1377، نوشتن بر دیوار، ترجمه محمد اسکندری، مجله پیام یونسکو، سال 29، شماره 335، صص 10-16
آناتی، امانوئل، 1383، هنر صخرهای، ترجمه مهران هاشمی، کتاب ماه هنر، شماره 71 و 72، صص 111-118
بختیاریشهری، محمود، 1388، بررسی و مطالعۀ سنگنگارههای نویافتۀ دشت توس، مطالعات باستانشناسی، شماره 1، صص 21- 44
بورنی، مک، 1348، گزارش مقدماتی بررسی و حفاری در غارهای کوهدشت لرستان برای تعیین تاریخ نقشهای پیشازتاریخی ناحیه لرستان، ترجمه ذبیحالله رحمتیان، مجله باستانشناسی و هنر ایران، شماره 3، صص 14-16
بیک محمدی، خلیلالله؛ جانجان، محسن و بیکمحمدی، نسرین، 1391، معرفی و تحلیل نقوش سنگنگارههای نویافته مجموعهی Bارگِس سفلی (ملایر- همدان)، نامهی باستانشناسی، دوره 2، شماره 2، صص 121-140
بیگلری، فریدون؛ مرادی بیستونی، علیرضا؛ جمشیدی، فریدون، 1386، گزارش بررسی نقوش غار چشمه سهراب (مرآوزا)، دینور کرمانشاه باستان پژوهی، دوره جدید، سال 2، شماره 3، صص50-55
پورداود، ابراهیم، 1381، یادداشتهای گاتها، تهران، انتشارات اساطیر
پورداوود، ابراهیم، 1345، زین ابزار، کمان و تیر (برگی از تاریخ سلاح در ایران)، مجلۀ بررسیهای تاریخی، شماره 7، صص 45-29
پورکریم، هوشنگ، 1345، جفت، واحد تولید سنتی کشاورزی در ایران، مردمشناسی و فرهنگعامه ایران، شماره 2، پاییز، صص 27- 39
تاجبخش، حسن، 1372، تاریخ دامپزشکی و پزشکی در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
جعفریدهقی، محمود، 1382، اسطوره باران سازی در اساطیر ایران باستان، مطالعات ایرانی، سال 2، شماره 4، صص 53-60
حبیبی، منصوره، 1381، سیلک، نمادها و نشانهها (نقوش جانوری و گیاهی)، مجلۀ کتاب ماه هنر، شماره 49 و 50، صص 120-118
حسینآبادی، زهرا، صفورا، ژیلا، 1399، بنیانهای نمادین و اعتقادی در نقوش سنگنگارههای دره نگاران سراوان، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 25، شماره 2، تابستان، صص 65-74
حیدری، محمد، 1382، سنگنگارههای سراوان، گاهنامه آوای باستان، سال 2، شماره 3، صص 2-48
دورانت، ویل، 1370، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام مقدم، جلد اول، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
دهخدا، علیاکبر، 1350، لغتنامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
دیاکونف، ا.م، 1357، تاریخ ماد، ترجمه کریم کشاورز، تهران، پیام
ذاکری، محسن، 1384، رمزهای اساطیری: اسب در اساطیر، کتاب ماه هنر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شماره 85-86، صص 154-158
رشیدینژاد، مسعود؛ دلفانی، مریم؛ مصطفیزاده، نرگس، 1388، معرفی سنگنگارههای جربت، شهرستان جاجرم، پژوهشهای باستانشناسی مدرس، سال 1، شماره 2، صص 166 – 174
رضایی، منیره، 1394، امکانسنجی اجرای طرح اگریتوریسم در پارک طبیعی ناژوان اصفهان، پایاننامه کارشناسی ارشد، اصفهان، دانشگاه هنر اصفهان
رفیعفر، جلالالدین (1384)، سنگنگارههای ارسباران. پژوهشکده مردمشناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تهران.
روسو، پییر، 1346، تاریخ صنایع و اختراعات، ترجمه حسن صفاری، تهران، امیرکبیر
سبزی، موسی، همتیازندریانی، اسماعیل، 1399، بررسی و تحلیل سنگنگارههای بروجرد، استان لرستان، پژوهشهای باستانشناسی، شماره 2، دوره 10، تابستان، صص 91-112
سنایی، مجدود بن آدم، 1374، حدیقهالحقیقه و شریعهالطریقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
شاپورشهبازی، علیرضا، 1376، اسب و سوارکاری در ایران باستان، نشریه باستانشناسی و تاریخ، سال 11، ش ماره 1 و 2، پاییز، صص 27-40
شوالیه، ژان، گربران، آلن، 1388، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضائلی، ج 4، تهران، جیهون
شیخاکبریزاده، سمیرا؛ امیرحاجیلو، سعید و عرب، حسنعلی، 1392، مطالعه تفسیرگرایانه صخره نگارههای نویافته زهکلوت جازموریان، مطالعات ایرانی، سال 12، شماره 24، پاییز و زمستان، صص 195-215
شیدرنگ، سونیا، 1386، نقوش صخرهای میوله؛ نویافتههایی در شمال کرمانشاه، مجله باستان پژوهی، دوره جدید، سال 2، شماره 3، صص 55 - 64
صادقی، سارا، 1398، بررسی و مطالعه روشمند و علمی باستانشناختی- انسانشناختی نگار کندهای استان کردستان (جهت دستیابی به نقش شاخص برای گاه نگاری)، اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کردستان: منتشرنشده
صادقی، سارا، جوانمرد زاده، اردشیر، فیضی، فرزاد و رحیمی، سعید، 1400، ردپای شمنیسم در هنر صخرهای غرب ایران؛ (مطالعهی موردی: سنگنگارههای نویافته زرینه کردستان)، نشریه هنرهای تجسمی و کاربردی، دوره 14، شماره 34، پیاپی 34، زمستان، صص 41-65
صادقی، سارا، رحیمی، سعید، 1399، فنجان نماهای ایران (استان کردستان)، تهران، نشر آیندگان
صادقی، سارا، فیضی، فرزاد، 1400، نقشهای نویافتۀ سنگنگارههای زرینه قروه در کردستان، دوره 42، شماره 4، زمستان، صص 488- 504
صادقی، سارا، قربانی، حمیدرضا، 1397، بررسی نقوش انسانی در کنده نگارههای شرق ایران، فصلنامه مطالعات فرهنگی و اجتماعی خراسان، دوره 12، شماره 4، ش پیاپی 48، تابستان، صص 91-122
صادقی، سارا؛ رحیمی، سعید؛ افخمی، بهروز؛ و همتیازندریانی، اسماعیل، 1400، بررسی و تحلیل سنگنگارههای نویافته باوکی، شهرستان ازنا، نشریه پارسه، شماره 16، س 5، تابستان، صص 175-200
صادقی، سارا؛ قربانی، حمیدرضا؛ و هاشمیزرجآباد، حسن، 1394، بررسی نقشمایههای سنگنگاره آسو در شهرستان بیرجند، فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، دوره 9، شماره 3، ش پیاپی 36، تابستان، صص 75- 96
طاهری، صدرالدین، 1391، رقص، بازی، نمایش، بررسی کنشهای نمایشی در آثار پیش از اسلام ایران، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، دورۀ 3. شماره 43، صص 49-41
عادلی، جلال، 1379، نقوش تازه کشفشده در همیان. میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان، گزارش منتشرنشده
عالی، ابوالفضل، 1392، هنر صخرهای در زنجان: بررسی نقاشیهای صخرهای در زنجان: بررسی نقاشیهای صخرهای آق داش ماهنشان. نشریه پیام باستانشناس، سال 10، شماره 19، بهار و تابستان، صص 133-149
عسکریخانقاه، اصغر، کمالی، محمد شریف، 1378، انسانشناسی عمومی، تهران، سمت
علیبیگی، سجاد، خسروی، شکوه، 1379، شواهدی از نهادهای اقتصادی- اجتماعی (؟) جوامع عصر آهن در مرکز فلات ایران، مطالعات باستانشناسی، دوره 1، شماره 1، (پیاپی 1)، بهار و تابستان، صص 85-108
فرامکین، گرگوار، 1370، باستانشناسی در آسیای مرکزی. ترجمه دکتر صادق ملک شهمیرزادی، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه
فرزین، علیرضا، 1372، لرستان درگذر تاریخ، لرستان، انتشارات وزارت امور خارجه
فروزنده، محفوظ، 1388، پژوهشی در رقصهای ایرانی از روزگاران باستان تا امروز، مجلۀ فرهنگ مردم، شماره 29 و 30، صص 200-175
فرهادی، مرتضی، 1374، موزههایی در باد، معرفی مجموعۀ عظیم سنگنگارههای نویافتۀ تیمره، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 7 و 8، صص 16-61
فرهادی، مرتضی، 1377، موزههایی در باد، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
فریزر، جیمز جرج، 1890، شاخه زرین پژوهشی در جادو و دین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران، آگاه
قربانی، حمیدرضا، صادقی، سارا، 1395، سنگنگارههای شرق مرکزی، بیرجند، نشر چهار درخت
قسیمی، طاهر، 1386، گزارش بررسی نقوش صخرهای اورامان، مجله باستان پژوهی، سال 2، شماره 3، صص 71-80
کاسیرر، ارنست، 1925، فلسفهی صورتهای سمبلیک، ترجمه یدالله موقن. تهران، هرمس
کلمان، هوار، 1363، ایران و تمدن ایرانی، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر
گاراژیان، عمران؛ عادلی، جلال؛ و پا پلی یزدی، لیلا، 1380، سنگنگارههای تازه کشفشده همیان، مجله انسانشناسی، سال 1، شماره 2، صص 84 – 100
لانگ، یولیان، بیتا، سیر تکامل فرهنگ، ترجمه بیژن دانشور، تهران، گونتبرگ
لبافخانیکی، رجبعلی، بشاش، رسول، 1373، سنگنگارههای لاخمزار بیرجند، سلسله مقالات پژوهشی، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی
لینتون، رالف، 1388، سیر تمدن، ترجمه پرویز مرزبان، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
محمدیان، فخرالدین؛ شریفکاظمی، خدیجه و مهرآفرین، رضا، 1398، بازتاب جایگاه نقش تیر و کمان در تاریخ و فرهنگ ایران. دو فصلنامه علمی پژوهش هنر، سال 9، شماره 17، صص 46-33
محمدیفر، یعقوب، همتیازندریانی، اسماعیل، 1393، معرفی و تحلیل نقوش صخرهای ازندریان ملایر، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 64، بهار، صص 223-252
محمدیقصریان، سیروان، نادری، رحمت، 1386، بررسی و مطالعه نقوش صخرهای خره هنجیران (مهاباد)، مجله باستان پژوهی، س 2، شماره 3، صص 61-64
محمدیقصریانی، سیروان، 1394، ریشهیابی در سنت امروزین یادگاری نوشتن در سنگنگارههای ایران، پیام باستانشناس، سال 12، شماره 24، صص 115-124
مقصودی، مهران؛ فاضلینشلی، حسن؛ عزیزی، قاسم؛ گیلمور، گوین و اشمیت، آرمین، 1391، نقش مخروطهافکنهها در توزیع سکونتگاههای پیشازتاریخ از دیدگاه زمینباستانشناسی (مطالعه موردی: مخروطهافکنه جاجرود و حاجی عرب)، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، سال 44، شماره 4، صص 1-22
ملاصالحی، حکمتاله؛ سعیدپور، محمد؛ مؤمنی، آتوسا؛ و بهرامزاده، محمد، 1386، باستانشناسی صخره نگارههای جنوب کوهستان استان قزوین، مجله باستان پژوهی، سال 2، شماره 3، صص 35-49
مهرآفرین، رضا، 1375، بررسی نشانههای تمدنی نقوش حیوانی بر روی مهرهای استوانهای ایلام، پایاننامه کارشناسی ارشد باستانشناسی گرایش دوران تاریخی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس
ناصری فرد، محمد، 1386، موزههای سنگی، هنرهای صخرهای، اراک، انتشارات نوای دانش
نگهبان، عزتالله، 1351، مهرهای مارلیک، مجله مارلیک، شماره 2، دانشگاه تهران، صص 1-31
نوراللهی، علی، 1395، سنگنگارههای یازلیچای، گندم کوه و زاغرم، نشریه جستارها (دیار)، سال 1، شماره 1، بهار، صص 85- 113
وایت، لسلی ا، 1398، تکامل فرهنگ، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، نشر نسل آفتاب
وحدتی، علیکبر، 1389، بومهای سنگی: گزارش بررسی دو مجموعه هنر صخرهای در استان خراسان شمالی (جربت و نرگسلوی علیا)، خراسان شمالی: انتشارات اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان خراسان شمالی
وحدتی، علیاکبر، 1389، بومهای سنگی: گزارش بررسی دو مجموعه هنر صخرهای در استان خراسان شمالی. بایگانی اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان خراسان شمالی (منتشرنشده)
وزیری، علینقی، 1377، تاریخ عمومی هنرهای مصور، تهران، انتشارات هیرمند
وولف، هانس، 1372، صنایعدستی کهن ایران، ترجمهی سیروس ابراهیمزاده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
ویالو، دنی، 1377، تخیل پیش تاریخی، ترجمه علی مستشاری، مجله پیام یونسکو، سال 29، شماره 335، صص 17-21
هال، جیمز، 190، فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران، فرهنگ معاصر
Alden, J, 2015, Reviews book Nomadism in Iran, Antiquity, No. 66, Published online, 6 Aug
Bartholimae, Chr, 1994, Altiranisches Worterbuch: Strassburg
Goff, C, 1970, Neglected aspects of Luristan art.Jaarboek van het Genootschap Nederland-Iran stichting voor culturele betrekkingen [Annuaire de la Société Néerlando-iranienne] 5, pp. 27-37
Otte, M, Adeli, J, Remacle, L, 2003, Art rupestre de I oust iranien, West Iranian Rock Art, INORA (International Newsletter on Pock Art) 37, pp. 8-12
Sarkhosh Curtis, V. & Simpson, S. T. J, 1997, Archaeological News from Iran, IRAN, Vol XXXV, pp. 137-44
Zutterman, C, 2003, The bow in the ancient Near East, a re-evaluation of archery from the late 2nd millennium to the end of the Achaemenid Empire. Iranica Antiqua. XXXVIII, pp. 119-165 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 487 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 113 |