مطالعه مقایسهای نقاشیهای دیواری مقبرههای منسوب به آقا سید محمد یمنی در «کیسُم» و «لیچا» گیلان بر اساس شناخت شخصیت هنرمند | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 18، شماره 66، تیر 1402، صفحه 5-27 اصل مقاله (2.48 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2022.16850.3115 | ||
نویسندگان | ||
یاغش کاظمی* 1؛ نیما ولی بیگ2 | ||
1عضو هیئت علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد رامسر، و دانشجوی دکتری مرمت بناهای تاریخی در دانشگاه هنر اصفهان. | ||
2دانشیار گروه مرمت بناها و بافتهای تاریخی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران | ||
چکیده | ||
در شرق گیلان، دو بقعه منقوش منسوب به امامزاده سید محمد یمنی(ع) وجود دارد: یکی در روستای لیچای لشتنشاء و دیگری در روستای کیسُم آستانهاشرفیه. دیوارنگارههای این بقاع، شامل نقاشیهای مذهبی عامیانه است. در بقعه لیچا، نام نقاش با امضای «مشهدی آقاجان لاهیجانی» مشخص است ولی در بقعه کیسُم، نام نقاش نامعلوم است. در هر دو بقعه، برخی خط نگارهها و مجالس نقاشی شده از یک روایت، در نگاه اوّل شبیه هم به نظر میآیند و همین سبب شده است تا بعضی پژوهندگان، نقاش بقعه کیسُم را همان نقاش بقعه لیچا، یعنی «آقاجان لاهیجانی» معرفی کنند. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه شناخت هویت نقاش هنرمند بقعه کیسُم است. از اهداف فرعی این مقاله، تعیین پیشینه و بازشناساندن دیوارنگاریهای آسیبدیده براثر حریق در بقعه کیسُم است. سؤالهای این تحقیق عبارتاند از: 1. بر اساس مطالعه مقایسهای، چه شناختی از هویت نقاش بقعه کیسُم حاصل میشود؟ 2. کدام بقعه ازنظر پیشینه دیوارنگارهها، متقدم بر دیگری است؟ این پژوهش با روش تحلیلیـ مقایسهای انجامگرفته و شیوه جمعآوری اطلاعات کتابخانهای و میدانی است و تجزیهوتحلیل دادهها نیز به روش کیفی است. نتایج این پژوهش نشان میدهد اگرچه کلیشههای استفادهشده در برخی کتیبهنگاریهای دو بقعه، یکسان است، ولی برخلاف نظر پژوهندگان پیشین، نقاش گمنامِ بقعه کیسُم نمیتواند «آقاجان لاهیجانی» باشد؛ و دیوارنگارههای بقعه کیسُم را باید متأخرتر از دیوارنگارههای بقعه همناماش در لیچا دانست. همچنین استنتاج شد برای دیوارنگاری در بقعه کیسُم، از کلیشـههای ساختهشده از روی آثار «استاد رضا لاهیجانی» استفادهشده است. | ||
کلیدواژهها | ||
نقاشی دیواری؛ هنر عامیانه؛ آرامگاه؛ امامزاده سید محمد یمنی؛ گیلان | ||
مراجع | ||
اخویان، مهدی، (1390)، «تأثیر واقعگرایی و واقع گریزی شعر و ادبیات بر نقاشی دیواری اماکن مذهبی شیعه در ایران»، فصلنامه هنر، شماره 83 و 84، 22 ـ 11.
ــــــــــــ، (1396)، «بررسی دلایل بازتولید نقاشی دیواریهای بقاع نقشین منطقه گیلان»، فصلنامه نگره، شماره 42، 81 ـ 71.
اصلاح عربانی، ابراهیم و همکاران، (1380)، کتاب گیلان (ج. 1 و ج. 3)، تهران: گروه پژوهشگران ایران.
آقاجانی اصفهانی، حسین و جوانی، اصغر، (1386)، دیوارنگاری عصر صفویه در اصفهان: کاخ چهلستون، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
بهارلو، علیرضا و فهیمیفر، علیاصغر، (1396)، «عناصر زیباییشناختی در دیوارنگارههای قاجاری معراج پیامبر (ص): تطبیق با تصاویر چاپ سنگی و نگارگری و تمرکز بر صحنه ملاقات شیر و پیامبر»، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 13، 110 ـ 75.
پوراحمد جکتاجی، محمدتقی، (1385)، فرهنگ عامیانه زیارتگاههای گیلان، رشت: فرهنگ ایلیا.
خاکپور، مینو و خاکپور، ماهرخ، (1396)، «بوم نشانهها در دیوارنگارههای مذهبی گیلان»، اولین کنفرانس ملی نمادشناسی در هنر ایران با محوریت هنرهای بومی، دانشگاه بجنورد، بجنورد.
رجبنژاد، شهرام، (1397)، «بررسی ویژگیهای تصویری و موضوعی نقاشیهای دیواری بقاع متبرکه شرق گیلان»، پایاننامه کارشناسی ارشد (به راهنمایی حبیبالله صادقی)، رشته نقاشی، دانشگاه شاهد.
رئوف، سولماز، (1398)، «مطالعه تطبیقی بناهای آئینی گیلان (بقعهها) و مازندران (سقانفارها) در دوره قاجار: با تأکید بر ویژگیهای معماری و نقوش هنری»، رساله دکتری (به راهنمایی جواد نیستانی)، رشته باستانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
ستوده، منوچهر، (1351)، از آستارا تا استارباد (ج. 2)، تهران: انتشارات انجمن آثار ملّی.
سرشار، مژگان و محمودی، فتانه، (1395)، «بررسی تطبیقی نقاشی قهوهخانهای و دیوارنگارههای بقاع متبرکه گیلان»، همایش بینالمللی شرقشناسی، تاریخ و ادبیات پارسی، دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان با همکاری مؤسسه سفیران فرهنگی مبین، ارمنستان.
شادرخ، سارا و رحمتی، هادی، (1396)، «بازتاب وجوه هنر عامیانه دوره قاجار در نقاشیهای بقاع متبرکه لاهیجان»، فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره 27، سال 8، 106 ـ 85.
شادقزوینی، پریسا، (1389)، «بررسی مضمونی و زیباشناسی نقاشیهای مذهبی عامیانه در بقعه لیچا از گیلان»، هنرهای زیبا (هنرهای تجسمی)، شماره 41، 22 ـ 13.
ــــــــــــــ، (1393)، «تجلی باورهای شیعی در مضامین عاشورایی دیوارنگارههای بقاع متبرک گیلان»، فصلنامه شیعه شناسی، شماره 45، سال 12، 156 ـ 131.
عیسیزاده، طاهر، (1392)، چهل مجلس، رشت: فرهنگ ایلیا.
فلور، ویلم، (1395)، نقاشی دیواری در دوره قاجار، ترجمه علیرضا بهارلو، تهران: پیکره.
محمودینژاد، احمد، (1388)، نقاشیهای دیواری بقعههای گیلان، رشت: فرهنگ ایلیا.
موسویلر، اشرفالسادات و خاکپور، مینو، (1394)، «تحلیل مضامین نقوش دیواری بقعه روستای پینچاه در گیلان: مطالعه تطبیقی دیوارنگاره حضرت قاسم و علیاکبر». ماهنامه باغ نظر، سال 12، شماره 36، 18 ـ 13.
میرزاییمهر، علیاصغر، (1386)، نقاشیهای بقاع متبرکه در ایران، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
ورجاوند، پرویز و اسعدی، مرتضی، (1380)، «بقعه» در دایرةالمعارف تشیع (ج. 3)، به کوشش احمد صدر حاج سید جوادی و همکاران، تهران: نشر شهید سعید محبی.
یوزباشی، عطیه و حسینی، سیدرضا و چارئی، عبدالرضا، (1401)، «شناسایی عوامل ظهور مضامین مذهبی و مؤلفههای اهمیت آن در دیوارنگارههای بناهای مذهبی عصر قاجار؛ مطالعه موردی: بقاع متبرکه استان گیلان»، فصلنامه نگره، شماره 61، 47-25. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 757 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 703 |