تحلیل ویژگی‌های ساختاری نستعلیق آغازین در نسخه دیوان اشعار عماد فقیه کرمانی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره IR.1584 | ||
| فصلنامه نگره | ||
| دوره 19، شماره 69، فروردین 1403، صفحه 79-93 اصل مقاله (943.73 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2022.16360.3051 | ||
| نویسندگان | ||
| فاطمه شه کلاهی* 1؛ حسنعلی پورمند2 | ||
| 1دانش آموخته دکتری پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس | ||
| 2دانشیار گروه پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس | ||
| چکیده | ||
| نستعلیق دومین خط خاص ایرانیان است و بنیاد اولیه آن به تغییر قلم نسخ و تعلیق در نسخه‌های خطی نیمه دوم قرن هشتم هجری برمی‌گردد. در همین رابطه تاکنون چند نسخه خطی که حرکات اولیه قلم نستعلیق در آن‌ها وجود داشته است، معرفی و ارائه گردیده است. با توجه به تاریخ کتابت و ویژگی‌های خط‌شناسانه به نظر می‌رسد نسخه خطی دیوان اشعار عماد کرمانی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی (IR.1584) نیز یکی از این نُسخ باشد و می‌توان در آن رگه‌های نستعلیق آغازین را ملاحظه کرد. از این‌رو هدف از این مطالعه بررسی نستعلیق آغازین در این نسخه است و در پی پاسخ به این سوال است که قلم به‌کار رفته در خوشنویسی نسخه عماد فقیه کرمانی از چه نوعی است و چه ویژگی‌هایی دارد؟ با توجه به اهمیت و ضرورت پژوهش درباره نسخه‌های به‌جای مانده از قرن هشتم هجری/ چهاردهم میلادی، و عدم وجود مطالعه مستقل از نسخه عماد کرمانی، لذا انجام چنین پژوهشی ضرورت می‌یابد. این پژوهش در زمره پژوهش‌های توسعه‌ای قرار دارد و به‌شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای (اسنادی) و مشاهده مستقیم نسخه است؛ و روش تحلیل اطلاعات کیفی می‌باشد. در بررسی نسخه‌شناسی براساس صفحه تتمّه و ترقیمه مشخص گردید که این نسخه در 783هـ.ق/ 1381م. کتابت شده است و براساس ارزیابی‌های تاریخی احتمالاً این نسخه تحت حمایت شاه شجاع در شیراز یا سلطان حسین جلایر در بغداد تهیه شده است. در تحلیل خط‌شناسی می‌توان خط این نسخه را چیزی مابین خط نسخ و تعلیق (نسخِ تعلیق‌آمیز) قرار داد و آن را نسخ متمایل به تعلیق دانست که زمینه‌ساز پیدایش خط نستعلیق است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دیوان اشعار عماد فقیه کرمانی؛ جلایری؛ مظفری؛ خوشنویسی؛ نسخ تعلیق‌آمیز؛ نستعلیق آغازین | ||
| مراجع | ||
|
آژند، یعقوب (1387). مکتب نگارگری شیراز، تهران: فرهنگستان هنر.
افشار، ایرج (1382). «جستاری در نسخه‌شناسی بیاض (سفینه) تاج‌الدین احمد وزیر»، نامه بهارستان، 4 (1 و 2)، 35-62.
_______ و تیموری، مرتضی (1353). بیاض تاج‌الدین احمد وزیر، دانشگاه اصفهان: اصفهان.
بلر، شیلا (1397). خوشنویسی اسلامی، ترجمه ولی‌الله کاووسی، تهران: متن.
بیانی، مهدی (1348). کتاب احوال و آثار خوشنویسان، ج 3، تهران: دانشگاه تهران.
ترابی، محمد (1392). نگاهی به تاریخ و ادبیات ایران، ج1، تهران: ققنوس.
جباری، صداقت (1387). «تکوین و تطور خط نستعلیق در سده هشتم و نهم هجری قمری»، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 33(33)، 77-84.
خوشحال دستجردی، طاهره (1381). «مقایسه طریقت‌نامه عمادالدین فقیه کرمانی و مصباح‌الهدایه عزالدین محمود کاشانی»، نشریه پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 14 (2)، 77-100.
راهجیری، علی (1345). تاریخ مختصر خط و سیر خوشنویسی در ایران، تهران: مشعل آزادی.
شه‌کلاهی، فاطمه (1397). «قواعد رسم‌الخط میرعلی تبریزی براساس خسرو و شیرین نظامی»، باغ نظر، 15 (61)، 65-76.
__________ (1398). «بررسی تطبیقی رسم‌الخط میرعلی بن حسن تبریزی با میرعلی بن الیاس تبریزی براساس نسخه خسرو و شیرین نظامی (3134، گالری فریر) و سه مثنوی خواجوی کرمانی (18113، کتابخانه بریتانیا)»، نگره، 14 (49)، 101-113.
صحراگرد، مهدی (1387). پیدایش و تکامل نستعلیق آغازین، مقاله ارائه شده در گردهمایی مکتب هنری تبریز در دوره ایلخانی و آل‌جلایر، تبریز.
عظیمی، حبیب‌الله (1389). اصول و مبانی نسخه‌شناسی در کتب خطی، ترجمه صدیقه شاکری و مرتضی رضایی شریف‌آبادی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
___________ (1393). مکتب شیراز در نسخ خطی ایران، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
فضائلی، حبیب‌الله (1388). تعلیم خط، تهران: سروش.
___________ (1362). اطلس خط، اصفهان: انجمن آثار ملی اصفهان.
قمی، قاضی احمد (1359). گلستان هنر، به کوشش احمد سهیلی خوانساری، تهران: منوچهری.
کاردار طهران، دلارام و قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1400). «بررسی شکل‌گیری حروف منفصل در خط نستعلیق براساس بیاض تاج‌الدین احمد وزیر» باغ نظر، 18 (104)، 59-68.
گواشانی، دوست‌محمد (1372). دیباچه، در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، به کوشش نجیب مایل هروی، مشهد: آستان قدس.
مایل هروی، نجیب (1379). تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
هاشمی‌نژاد، علیرضا (1393). نسخه‌شناسی، مقاله در سه مثنوی خواجوی کرمانی: همای و همایون، کمال‌نامه و روضه‌الانوار، تهران: فرهنگستان هنر.
همایون‌فرخ، رکن‌الدین (1384). سهم ایرانیان در پیدایش خط در جهان، تهران: اساطیر.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 618 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 334 |
||