نشانهشناسی اجتماعی واقعهی معاد در نگارگری عصر صفوی | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 18، شماره 66، تیر 1402، صفحه 29-35 اصل مقاله (925.99 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2021.13553.2647 | ||
نویسنده | ||
ندا شفیقی* | ||
دکتری پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا (س) | ||
چکیده | ||
در توصیف نگارگری ایرانی بهویژه با موضوعات دینی و فرا مادی همواره تأکید بر درونگرایی، دنیای پررمزوراز و ساحت قدسی این آثار است، اما علیرغم بنمایهی متعالی این نگارهها نباید از وجه انسانی و بسترهای اجتماعی شکلگیری این آثار غافل ماند، چراکه نگارههای مذکور علاوه بر رسالت بیان حقایق ملکوتی، همچنان اطلسی فرهنگی منعکسکنندهی فضای عقیدتی، بافت تاریخی، اندیشههای سیاسی و زمینههای اجتماعی عصر خویش نیز هستند و دو ساحت را به یکدیگر پیوند میدهند. بر این اساس مسئله اصلی در پژوهش حاضر مطالعهی نگارههایی با مضمون معاد در عصر صفوی و تحلیل فنی و محتوایی آنها از زاویهای متفاوت و مهجور است. بدین معنی که وجه مادی و اجتماعی تولید این نگارهها که همواره تحت تأثیر معانی ارزشی و اعتقادی قرارگرفته و کمتر به آن پرداختهشده، موردتوجه قرار میگیرد. هدف آن است که از مجرای نگارههای مضمون معاد، به هویتیابی سلسله صفوی و شناخت الگوهای زیباییشناسی و پارادایمهای مسلط آن پرداخته شود. پرسش مطرحشده این است که گذر از ساختار بصری به معنا در نگارههای واقعهی معاد عصر صفوی چگونه صورت پذیرفته است؟ روش تحقیق توصیفی و تحلیل محتوا با رویکرد نشانهشناسی اجتماعی تصویر است و گردآوری اطلاعات از طریق منابع اسنادی و مشاهده مستقیم صورت پذیرفته است. نتایج مطالعه نشان داد، حضور ثابت فرا نقشهای ترکیبی و بازنمودی روایی و منابع نشانهای مشترکی چون بردار، ارزش اطلاعاتی، قاببندی و برجستهسازی در نحو بصری نگارهها، منتج از فضای گفتمانی حاکم و الگوی یکسان اجتماعی در این عصر است؛ گفتمان تشیع که مهمترین رکن آن مهدویت و موعودگرایی بود و با هوشمندی متولیان آن جهت مشروعیت بخشی ساختار سیاسی به نظامهای نشانهای چون نقاشی نیز نفوذ کرد تا از آن بهعنوان ابزاری تبلیغی برای پیشبرد مقاصد دیپلماسی زمامداران صفوی استفاده شود. | ||
کلیدواژهها | ||
معاد؛ نگارگری؛ نشانه شناسی اجتماعی تصویر؛ عصر صفوی | ||
مراجع | ||
قرآن کریم
ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، (1387)، الغیبه، ترجمه محمدجواد غفاری، تهران، دارالکتاب الاسلامیه.
ابراهیمی، آمنه، (1394)، گذری بر پدیده جوانمردی در جامعه و فرهنگ ایران عصر صفوی، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، قابلدسترسی در: www.cgie.org.ir، بازیابی شده در تاریخ 6/6/1400.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1408) ق، روض الجنان و روح الجنان، ج 15 و 13، مشهد، آستان قدس رضوی.
الرائد، جبران مسعود، (1381)، فرهنگ الفبایی عربی –فارسی، ترجمه رضا انزابی نژاد، مشهد، آستان قدس.
الشیبی، کامل مصطفی، (1374)، تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
چندلر، دانیل، (1387)، مبانی نشانهشناسی، مترجم مهدی پارسا، تهران، سوره مهر.
حسینی استرآبادی، سید حسین بن مرتضی، (1364)، تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش احسان اشراقی، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
حقایق، آذین، سجودی، فرزان، (1394)، تحلیل معناشناختی دونگاره از شاهنامه فردوسی بر اساس الگوی نشانهشناسی اجتماعی تصویر، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی 20(2): 5 تا 12.
خنجی اصفهانی، فضل ا... روزبهان، (1382)، تاریخ عالمآرای امینی، تصحیح محمداکبر عشیق، تهران، میراث مکتوب.
خیری، مریم؛ موسوی لر، اشرف و دیگران، (1394)، نگاه بهمثابه یک منبع نشانهای در نگارگری ایران(تا اواسط دوران صفوی)، دو فصلنامهی نامهی هنرهای تجسمی و کاربردی(16): 69-59.
خیری، مریم، (1395)، خوانش نشانه شناختی نگاه در هنر نقاشی با تأکید بر نقاشی اواسط دوران صفوی و قاجار، رساله دکتری پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا، تهران.
در کرویس، دیرک، (1384)، شاردن و ایران: تحلیلی از اوضاع ایران در قرن هفدهم میلادی، ترجمه حمزه اخوان تقوی، تهران: فرزان.
راوندی، قطبالدین، (1378)، جلوههای اعجاز معصومین (ع)، ترجمه غلامحسین محرمی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
سجودی، فرزان، (1393)، نشانهشناسی گفتمانی، سخنرانی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، 10 خرداد.
سیوری، راجر، (1366)، ایران عصر صفوی، تهران: مرکز.
شورمیج، محمد، (1394)، شیخ بهایی و حکومت صفویه، فصلنامه مطالعات تاریخ ایران اسلامی، (1): 65-47.
شیخ صدوق، محمد بن علی، (1405) ق، کمالالدین و تمامه النعمه، تصحیح علیاکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
صفت گل، منصور، (1381)، ساخت نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران، رسا.
صمدی، قنبرعلی، (1384)، دکترین مهدویت؛ چیستی، خاستگاه، ضرورتها و راهکارها، فصلنامه انتظار موعود 16: 182-151.
طباطبایی، محمدحسین، (1371)، تفسیر المیزان، ج 15، قم، جامعه مدرسین.
طباطبایی، محمدحسین؛ حسنزاده، حسن، (1385)، معنویت تشیع، تهران: تشیع.
علیخانی، علیاکبر، (1380)، عدالت در اندیشه سیاسی امام علی (ع)، اندیشه حوزه، (27): 84-57.
عیاشی، ابونصر محمدبن مسعود، (1379)، تفسیر عیاشی، ج 2، به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی، قم، بنیاد بعثت.
فرهانی منفرد، مهدی؛ خلیلی، نسیم، (1389)، اندیشه موعودگرایی در دوره صفویه، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران. دانشگاه الزهرا 20(8): 113-87.
فور، دیلم، (1380)، نظام قضایی عصر صفوی، ترجمه حسین زندیه، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
فیرحی، داود، (1382)، مختصات عمومی امامت شیعه، فصلنامه شیعه شناسی، (3 و 4): 167-133.
کرس، گونتر، (1392)، نشانهشناسی اجتماعی از نظریه تا کاربرد، ترجمه سجاد کبگانی و دیگران، تهران، نشر مارلیک.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1390)، اصول کافی، ترجمه عباس حاجیانی، قم، نشر موعد اسلام.
لاهیجی، بهاءالدین، (1373)، تفسیر لاهیجی، ج 3، تصحیح مسعود معلم پور، تهران، ولایت.
متی، رودی، (1393)، ایران در بحران؛ زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمه حسن افشار، تهران، مرکز.
مجلسی، محمدباقر، (1403) ق، بحارالانوار، ج 39، به تصحیح محمدباقر محمودی و عبدالزهرا علوی، بیروت، دارالاحیا تراث العربی.
مجلسی، محمدباقر، (1416) ق، بحارالانوار، ج 6، به تصحیح محمدباقر محمودی و عبدالزهرا علوی، بیروت، دارالاحیا تراث العربی.
منتظر القائم، اصغر؛ جعفری، علیاکبر، (1390)، دولتی به کام رندان؛ مروری بر اهمیت و نقش دولت صفویه در تاریخ تشیع، سوره اندیشه(56 و 57): 237-229.
معموری، علی، (1392)، تحلیل ساختار روایت در قرآن، تهران: نگاه.
مهدی زاده، علیرضا، (1395)، بررسی مضمونی نگارههای نسخه فالنامه تهماسبی؛ شاهکار هنر شیعی عصر صفوی، تاریخ و فرهنگ 48 (97): 130-105.
نجفی نژاد، سعید؛ جدیدی، ناصر، (1396)، ظهور باورهای شیعی در سیاست مذهبی شاهتهماسب اول صفوی، نشریه شیعه پژوهی (13): 145-121.
نفیسی، سعید، (1394)، سرچشمه تصوف در ایران، تهران، اساطیر.
نوروزی، جمشید؛ رمضانی، شهرام، (1394)، علل تعامل سلاطین صفوی با علمای شیعه و نتایج آن، پژوهشنامه تاریخ اسلام، 5 (19): 148-119.
ون لیوون، تئو، (1395)، آشنایی با نشانهشناسی اجتماعی، ترجمه محسن نوبخت، تهران، نشر علمی.
همدانی، میر سید علی، (1382)، رساله فتوتیه، تهران، اساطیر.
یاوری، حورا، (1387)، روانکاوی و ادبیات، تهران، سخن.
Farhad, Masssumeh; Bagci, Serpil, 2010, Falnama the book of omens. USA, Thames & Hudson.
Hall, E, 1964, Silent assumptions in social communication, Disorders of communication (42): 41-55.
Jewitt,carey & Rumiko oyama, 2001, Visual meaning: a social semiotic approach. Edited by Teo Van Leeuwen & Carey jewitt. London: Routledge.
Kress, G; Van Leeuwen, T, 1996, Reading images: the Grammar of Visual Design, London, Routledge.
Perry, Elise, 2010, rise of Shiism in Iran, cross-sections journal (6):136-121.
Vanleeuwen, Teo & C Jewitt, 2001, Handbook of visual analysis, London, Routledge.
Vanleeuwen, Teo, 2005, Introducing social semiotics, London, Routledge.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 812 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 683 |