پژوهشی بر شناخت گونهها و نشانههای تصویری سنگقبرهای گورستانهای تاریخی روستای سمغان(استان فارس) | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 18، شماره 66، تیر 1402، صفحه 165-179 اصل مقاله (1.04 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2021.14643.2810 | ||
نویسندگان | ||
نادیا عشایری1؛ بهزاد وثیق* 2 | ||
1کارشناس ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندیشاپور دزفول | ||
2دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندیشاپور دزفول | ||
چکیده | ||
گورستانها، تجلیگاه فرهنگ، باور و آداب دینی مردمان بومی هر منطقه است. گورستانهای تاریخی سمغان، از توابع شهرستان کوه چنار، نمونه مهمی از این منظر است. سنگقبرهای تاریخی گورستانهای این روستا، با توجه به کالبد و نشانههای تصویری آن؛ مظهری از هنر و فرهنگ کهن روستای مذکور است. لذا پژوهش حاضر از طریق بررسی کالبد و نقوش تزئینی سنگ قبور تاریخی سمغان با هدف دستیابی به ریشههای فرهنگی و هنری آن، تدوینشده است. سؤالات تحقیق عبارتاند از 1. سنگقبرهای تاریخی روستای سمغان به چندگونه تقسیمشده است؟ 2. کالبد و عناصر تزئینی سنگقبرهای تاریخی روستای سمغان تحت تأثیر چه عواملی شکلگرفتهاند؟ تحقیق حاضر با روش تحلیلی- توصیفی انجامشده و دادههای تحقیق از روشهای پیمایشی و کتابخانهای بهدستآمده است. از بین نمونههای موجود، 24 موردی که قابلیت خوانش متن و بررسی تصویر آن ممکن بوده؛ موردمطالعه قرارگرفته است. نتایج مطالعه نشان داد سنگقبرهای تاریخی روستای سمغان با توجه به جایگاه اجتماعی متوفی، در پنج دسته تندیسوار، لوحهای، صندوقچهای، گهوارهای مطبق و محرابی شکلگرفتهاند که گونههای تندیسوار، گهوارهای و محرابی از مفاهیم دینی-آیینی نیز تأثیر گرفتهاند. همچنین این آثار، حاوی کتیبهها و نقوش تزئینی متنوعی هستند که ریشه در آداب آیینهای کهن، سنتهای دینی و بهطور ویژه سنن دین اسلام، خصوصیات فردی متوفی، مفاهیم زندگی پس از مرگ دارند و تبلوری از مسائل عقیدتی، فرهنگی و مذهبی حاکم بر زمان خود هستند. در فرهنگ مردمان روستای سمغان علاوه بر موارد نامبرده شده، جایگاه اجتماعی متوفی، شغل و شهرت وی بر کالبد و نقوش سنگقبرها مؤثر بوده است. | ||
کلیدواژهها | ||
گونه شناسی؛ نشانهشناسی؛ قبرستان تاریخی؛ روستای سمغان؛ استان فارس | ||
مراجع | ||
احمدزاده، فرید، حسینی، سید هاشم، نورسی حامید. (1397). پژوهشی بر شناخت مضامین و نقوش سنگ قبور ایل گوران در شهرستان اسلامآباد غرب (شاهآباد سابق). مبانی نظری هنرهای تجسمی، 3(1): 72-92.
بختیاری منش، فلورا. (1387). بررسی نقش پرنده در هنر بینالنهرین، ایران و مصر باستان. هنر نامه، شماره 1: 33-48.
بزرگ بیگدلی، سعید، اکبری گندمانی، هیبت الله، محمدی کله سر، علیرضا. (1386). نمادهای جاودانگی(تحلیل و بررسی نماد دایره در متون دینی و اساطیری). گوهر گویا، شماره 1: 97 -79.
پرهام، سیروس. (1371). دستبافتهای عشایر و روستایی فارس. تهران: امیرکبیر.
پرهام، سیروس.(1378). از سرو تا بتهجقه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پور عبدالله، حبیبالله. (1387). تخت جمشید از نگاهی دیگر. شیراز: بنیاد فارسشناسی.
پویان، جواد، خلیلی، مژگان. (1389). نشانهشناسی نقوش سنگقبرهای دارالسلام شیراز، کتاب ماه هنر، شماره 144: 107 -98.
تناولی، پرویز. (1385). طلسم گرافیک سنتی ایران. تهران: بنگاه.
توکل، ابوذر، زارع، یونس. (1394). بررسی نقوش و کتیبههای سنگقبرهای گورستان سلطان ابراهیم در مرودشت فارس. دومین همایش ملی باستانشناسی، بازنگری در 26/7/1399، www.sid.ir.
جباری کلخوران، صداقت، خبیری، محمدرضا. (1389). بررسی سنگنبشتههای تاریخی شهرستان یزد(سنگ قبور قرون 5 تا 13 هجری) با تأکید بر ویژگیهای گرافیکی آن. کتاب ماه هنر، شماره 145: 72 -63.
جوانی، اصغر.(1379). هنر و نماد(درخت). هنر نامه، شماره 7: 39 -30.
حقیقنژاد، شبنم، معقولی، نادیا، حقایق، مهدی. (1397). شناسایی کارکردهای معناگرایانه تزئینات گچبری چلهخانه خانقاه بایزید بسطامی. نگره، 13(47): 111-129.
خزایی، محمد. (1386) تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی. هنرهای تجسمی، شماره 26: 27 -24.
خودی، الدوز. (1385). معانی نمادین شیر در هنر ایران. کتاب ماه هنر، شماره 97 و 98: 104 -96.
دوبوکور، مونیک. (1376). رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
رضایی، مریم. (1390). بررسی مفاهیم و ترکیبات درخت سرو بر سنگ مزارهای قبرستان دارالسلام شیراز. هنرهای تجسمی نقشمایه، 4(8): 100 -93.
سرلو، خوان ادواردو.(1389). فرهنگ نمادها. تهران: نشر دستان.
شایستهفر، مهناز. (1389). نماد اساس مطالعات زیباشناختی و مضمونی هنر. کتاب ماه هنر، شماره 139: 109 -94.
صفاران، الیاس، احمدپناه، ابوتراب، متولی، محمد. (1394). بررسی نقش سرو در سنگ مزارات گورستان سفید چاه شهرستان بهشهر (استان مازندران). دومین همایش ملی باستانشناسی ایران، بازنگری در 26/7/1399، www.sid.ir.
صفی خانی، نینا، احمدپناه، سید ابوتراب، خدادادی، علی. (1393). نشانهشناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان (با تأکید بر نقوش حیوانی شیر و ماهی). نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 19(4): 80 -67.
ضیاپور، جلیل. (1343). پوشاک باستانی ایرانیان. تهران: سازمان سمعی و بصری هنرهای زیبای کشور.
طاهری، علیرضا. (1388). تأثیر تصویر سیمرغ بر هنر اسلام، بیزانس و مسیحی. هنرهای زیبا، 1(38): 24 -15.
طهماسبی، مازیار. (1396). بررسی آثار باستانی و ابنیه تاریخی ایذه با تأکید بر نقوش و نمادهای بهکاررفته در بافتههای قوم بختیاری. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 2(8): 88 -59.
فسایی، حسن بن حسن. (1382). فارس نامه ناصری. به تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: انتشارات امیرکبیر. بازنگری در 13/4/1399، www.noorlib.ir.
فقیری، ابوالقاسم. (1383). سیری در قبرستانهای شیراز. مجله فرهنگ و مردم، شماره 11 و 12: 115 -106.
فقیه میرزایی، گیلان، مخلصی، محمدعلی، حبیبی، زهرا. (1384). تخت فولاد: یادمان تاریخی اصفهان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
قراگوزلو، بهاره، حاتم، غلامعلی. (1393). بررسی رمز نقوش هندسی دایره، مثلث و مربع در هنر اسلامی. هنرهای تجسمی نقشمایه، 8(21): 50 -45.
کاظم پور، مهدی، محمدزاده، مهدی، شکرپور، شهریار. (1399). تحلیل نمادشناسی نقوش سنگ مزارات اسلامی موزه شهر اهر. هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 25(1): 86 -71.
کاملی، شهربانو، امین پور، احمد. (1396). مطالعه نگارههای نمادین خورشید در محراب و سنگقبرهای محرابی شکل قرن 4 تا 7 ه. ق. مطالعات تطبیقی هنر، 7(13): 77 -63.
کبیرصابر، محمدباقر. (1391). آثار سنگی تمدن اسلامی در گورستان ارامنه تبریز (ریشهیابی و تبیین دلایل وجودی). باغ نظر، 9(23): 82 -75.
کفیلی، حشمت. (1388). پیراهن رزم گنجینه سلاح آستان قدس رضوی: آیینهای در برابر اعتقادات گذشتگان. نشریه الکترونیکی شمسه، بازنگری در 12/6/1400، www.shamseh.aqr-libjournal.ir.
معروفی اقدم، اسماعیل، حاجیزاده، کریم. (1399). تحلیل، تاریخگذاری و معناشناسی سنگ قبور نوع گهوارهای بوکان. مطالعات هنر و رسانه، 2(3): 141 -117.
موسوی کوهپر، سید مهدی، خانعلی، حمید، نیستانی، جواد. (1394). سنگهای مزار، نمودی از وحدت مذاهب مختلف اسلامی در ایران؛ گونه شناسی، طبقهبندی و مطالعه آرایههای سنگ مزارهای نوع گهوارهای. پژوهشنامه تاریخ اسلام، 1(20): 152 -133.
مهرابی هفشجانی، سجاد. (1395). پژوهشی پیرامون نقوش آیینی سنگقبرهای شهر هفشجان در استان چهارمحال و بختیاری ایران. سومین کنفرانس بینالمللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین- آلمان، بازنگری در 26/7/1399، www.sid.ir.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
یاحقی، محمدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
Meisami, J.S. (1985). Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez. International Journal of Middle East Studies, 17(2), 229-260. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,104 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 526 |