چگونگی نقشمایه اسلیمی در حاشیه قالی‌های سده دهم ه.ق | ||
| فصلنامه نگره | ||
| دوره 18، شماره 66، تیر 1402، صفحه 181-195 اصل مقاله (882.89 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2021.15107.2883 | ||
| نویسندگان | ||
| رضوان احمدی پیام1؛ عفت السادات افضل طوسی* 2؛ اشرف السادات موسوی لر3؛ مهدی کشاورز افشار4 | ||
| 1دانشجوی دکتری پژوهش هنر ، دانشگاه الزهرا(س) | ||
| 2دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا | ||
| 3استاد گروه پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا (س)، شهر تهران، استان تهران. | ||
| 4استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر ومعماری، دانشگاه تربیت مدرس | ||
| چکیده | ||
| با آغاز حاکمیت صفویان از قرن دهم ه.ق آفرینش نوآورانه قالی با ساختاری (طراحی و بافت) متفاوت از گذشته در صدسال نخست رقم خورد؛ نظام‌های تزئینی حاکم بر ساختار(زمینۀ و حاشیه) قالی‌های صفویه، مطالعه حاشیه آن‌ها را ضرورت بخشیده است. اسلیمی‌ها از پرتکرارترین نگاره‌ها در قالی‌های صفویه و حاشیه آن‌ها هستند. آگاهی و تأمل بر چگونگی بهره‌گیری هنرمندان عصر صفویه از این نقش در حاشیه قالی‌های منطقه‌ای و تأکید بر الگوهای اصیل در طراحی حاشیه قالی‌ها، هدف مقاله است و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد: 1. نقشمایه اسلیمی در حاشیه قالی‌های سده دهم ه.ق از دیدگاه طراحی سنتی قالی در انواع، ساختارهای تزئینی و جای‌گیری چگونه است؟ 2. وجه ممیزه کاربست نقش اسلیمی در حاشیه قالی‌های مناطق بافندگی(پنج‌گانه) قرن دهم ه.ق بر چه اساسی است؟ روش تحقیق تطبیقی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. 22 نمونه قالی سده دهم ه.ق با محوریت کاربرد اسلیمی در حاشیه بررسی شد و در پاسخ به پرسش نخست، با تحلیل تصاویر خطی حاشیه‌ها انواع پنج‌گانه اسلیمی ساده، گل‌دار، ماری و دهان‌اژدری و نظام‌های شش‌گانه تزئینی مشتمل بر بازوبندی(قلمدانی)، مداخل، اسلیمی گل‌دار، بند اسلیمی پیچان، قاب اسلیمی یا ترکیب‌های متقارن، اسلیمی ماری با ترکیب‌بندی آزاد و کاربست آن‌ها در سه بخش مجزای حاشیه اصلی و فرعی، حاشیه اصلی و حاشیه فرعی مسجل گردید. در پاسخ به پرسش دوم، بیشترین کاربست انواع اسلیمی به قالی‌های تبریز و هرات تعلق داشت. نمونه‌های تبریز، هرات و قره‌باغ در بهره‌مندی از انواع ساختارهای تزئینی و قالی‌های تبریز، قره‌باغ و کاشان به لحاظ کاربست اسلیمی‌ها در هر سه بخش حاشیه سرآمد گردیدند؛ بنابراین حاشیه قالی‌های تبریز و هرات در بهره‌مندی از وجوه سه‌گانه مذکور پیشتاز بودند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اسلیمی؛ کیفیت‌های بصری؛ حاشیه قالی؛ دوره صفویه | ||
| مراجع | ||
|
آژند، یعقوب، (1393)، هفت اصل تزئینی هنر ایران، تهران، پیکره.
آذرپاد، حسن و حشمتی رضوی، فضل‌الله، (1372)، فرشنامه ایران، تهران، مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ادواردز، سیسیل، (1368)، قالی ایران، ترجمه مهین‌دخت صبا، تهران، فرهنگسرا.
بصام، جلال‌الدین و فرجو، محمدحسین و ذریه زهرا، امیراحمد، (1383)، رؤیای بهشت، جلد اول، تهران، اتکا.
بصام، سید جلال‌الدین، (1392)، فرهنگ دوزبانه فرش دستباف، تهران، بنیاد دانشنامه نگاری ایران.
بلک، دیوید، (1394)، اطلس قالی و فرش، ترجمه نازیلا دریایی، تهران، بنیاد دانشنامه نگاری ایران.
بورکهارت، تیتوس، (1389)، هنر مقدس(اصول و روش‌ها)، ترجمه جلال ستاری، تهران، سروش.
پرهام، سیروس، (1399)، فرش و فرشبافی در ایران، تهران، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
پوپ، آرتوراپهام و آکرمن، فیلیس، (1387)، سیری در هنر ایران، جلد ششم و یازدهم، تهران، علمی فرهنگی.
پورجعفر، محمدرضا و موسوی لر، اشرف السادات، بررسی ویژگی‌های حرکت دورانی مارپیچ اسلیمی نماد تقدس، وحدت و زیبایی، علوم انسانی دانشگاه الزهرا، 43، 12، 184-207.
جبلی، حسن، (1380)، آموزش طراحی قالی، تهران، نوروز هنر.
حشمتی رضوی، فضل‌الله، (1393)، تاریخ فرش(سیر تحول و تطور فرشبافی ایران)، تهران، سمت.
حصوری، علی، (1385)، مبانی طراحی سنتی در ایران، تهران، چشمه.
دانشگر، احمد، (1372)، فرهنگ جامع فرش ایران، تهران، دی.
راوندی، مرتضی، (1387)، تاریخ اجتماعی ایران، ج 5، تهران، نگاه.
زمانی، عباس، طرح آرابسک و اسلیمی در آثار تاریخی اسلامی ایران، هنر و مردم، 126، 1352، 17-34.
شش بلوکی، الهام و خواجه احمد عطاری، علیرضا و تقوی نژاد، بهاره، الگوهای ساختاری اسلیمی‌های ابری-ماری در جلدهای دوره صفوی، نگره، 43، 12، 44-59.
کونل، ارنست، (1374)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران، ابن‌سینا.
لاچین پهلوان علمداری، فرح و حمید ماجدی، حبیب و ستاری ساربانقلی، حسن، بررسی و تحلیل الگوهای اسلیمی و نقوش گیاهی محراب الجایتو مسجد جامع اصفهان، نقش‌جهان، 4، 8، 213-221.
مارسیه، ژرژ، (1986)، الفن الاسلامیه، ترجمه عربی عفیف بهنسی، دمشق، دار طلاس للدراسات و النشر.
منشی قمی، قاضی میراحمد، (1352)، گلستان هنر، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
مرزبان، پرویز و معروف، حبیب، (1380)، فرهنگ مصور هنرهای تجسمی، تهران، سروش.
مشبکی‌اصفهانی، علیرضا و صفایی، نرگس، سیر پیدایش نقوش گیاهی در هنر صدر اسلام(با رویکرد ویژه به نقوش اسلیمی و ختایی)، نگارینه هنر اسلامی، 3، 10، 32-40.
نامدار، زهره، بررسی تزئینات اسلیمی در مینیاتورهای دوره صفوی، نقشمایه، 12، 5، 73-83.
نجم‌الدینی، غلام‌عباس، (1385)، کرمان از مشروطیت تا سقوط قاجار، قم، حسنین.
وزیری، علینقی، (1340)، تاریخ عمومی هنرهای مصور، جلد دوم، تهران، دانشگاه تهران.
Bennett, Ian, 2004, Rugs & Carpets of The World, London, Greenwich.
Tohmpson, Jan, 1983, Carpets From The Tens, Cottage and Workshop of Asia, UK, Laurance King Publishing.
www.Metmuseum.org
www.Collections.vam.ac.uk | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,010 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 705 |
||