تحلیل هندسی طرح لچکترنج در قالیهای دورۀ صفوی | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 18، شماره 66، تیر 1402، صفحه 83-101 اصل مقاله (1.05 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2021.5743.2571 | ||
نویسندگان | ||
ربابه تقی زاده بروجنی* 1؛ روح اله عباسی شورشجانی2 | ||
1مربی گروه طراحی پارچه، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم | ||
2استادیار گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، | ||
چکیده | ||
قالیهایی که دارای طرح لچکترنج هستند مجموعۀ گسترده و بینظیری از قالیهای ایرانی را در بر می گیرند و در دورۀ صفوی موردتوجه زیادی قرار گرفتند. ازآنجاکه این قالیها در زمره پراهمیتترین قالیهای ایرانی به شمار میروند ضروری است از جوانب مختلفی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرند. این پژوهش باهدف مطالعه تناسبات و روابط موجود در قالیهای طرح لچکترنج به منظور بررسی لایههایی از حضور هندسه انجامشده است. سؤالات اصلی این تحقیق عبارتاند از: 1. مباحث تناسبات هندسی، نظم، خطوط انتظام گرا و تقارن در چه قالب و با چه نوع ترکیببندی در این طرحها دیده میشوند؟ 2. مفهوم عرفانی «از کثرت به وحدت» و «از وحدت به کثرت» چگونه در این طرحها تجلییافته است؟ 3. حضور هندسه فراکتالی و مشابهتهای الگویی آن با طرح لچکترنج در قالیهای دوره صفوی چگونه تحلیل میشود؟ این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی انجامشده و اطلاعات آن به شیوه کتابخانهای گردآوریشده است. بدین منظور در 8 نمونه از مشهورترین قالیهای دورۀ صفوی با طرح لچکترنج، نسبتهای عددی بین اجزای قالی، تناسبات درون قاب قالیها، خطوط انتظام گرا، تقارن و هندسۀ فراکتال واکاوی شدند. نتایج این پژوهش نشان داد اصول تقارن و نسبتهای طلایی در طراحی ابعاد قاب اصلی قالی برای کلیه نمونهها، رعایت شده است. با ترسیم خطوط انتظام گرا محیطی به وجود میآید که اصلیترین محل در ترکیببندی این قالیها را نشان میدهند. حضور این محلها اثبات میکند این نقوش قانونمند و بر اساس تقسیمات هندسی ترسیمشدهاند. با بررسی هندسه فراکتالی و الگوهای آن در نمونه قالیها، مشخص شد باآنکه قالیها از هزاران نقش ریزودرشت و گاهی با الگوهایی تکرارشونده تشکیلشدهاند، اما همگی این عناصر به شکلی قانونمند و هدفمند در ترکیبی واحد قرار میگیرند و بدین ترتیب در عین کثرت و انبوهی اجزا، دستآخر با مجموعهای واحد و منظم روبرو هستیم. | ||
کلیدواژهها | ||
قالی؛ طرح لچکترنج؛ دورۀ صفوی؛ هندسه؛ تناسبات | ||
مراجع | ||
آمی احمدی، مهدیه و محمودی کهنه رودپشت، آزاده، (1396)، پیوند فرش و معماری ایرانی از گذشته تا به امروز، کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی در عمران، معماری و شهرسازی، civilica.com.
آیتاللهی، حبیبالله، تبیین مدخلهای زیباییشناسی فرش ایرانی، فصلنامه هنر و معماری پژوهش هنر، 2، 1392، 47-44.
اسپنانی، محمدعلی، فرش صفوی از منظر نوآوری در طرح و نقش، فصلنامه گلجام، 7، 1387، 34-9.
اکبری، فاطمه و پورنامداریان، تقی و شیرازی، علیاصغر و آیتاللهی، حبیبالله، معرفت روحانی و رمزهای هندسی، نشریه علمی پژوهشی پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهرگویا)، 1، 1389، 22-1.
بانر، جی فرانسیس، سه سنت خــود تشابهی در تزیینات هندسی (قرن هفتــم و نهم هجــری)، ترجمه مهســا خوارزمی، رضا افهمی، کتاب ماه هنر، 139، 1389، 38-30.
بلخاری قهی، حسن، (1384)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
بوزجانی، ابوالوفا، (1369)، فی مایحتاج الیه العمال و الصناع من الاشکال الهندسیه. ترجمه: سید علیرضا جذبی. تهران، سروش.
بهرامی نژاد، فاطمه؛ کابلی، محمدهادی، مهندسی فرهنگی در شکلگیری الگوی معماری اسلامی، فصلنامۀ مطالعات هنر اسلامی، 36، 1398، 46-27.
پوپ، آرتور، (1394)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناتل خانلری، تهران، علمی فرهنگی.
تختی، مهلا و سامانیان، صمد و افهمی، رضا، بررسی و تحلیل هندسی فرشهای محرابی دوره صفوی، فصلنامه گلجام، 14، 1388، 125-140.
چیتسازیان، امیرحسین، نمادگرایی و تأثیر آن در فرش ایران، فصلنامه گلجام، 4 و 5، 1385، 56-37.
چینگ، فرانک، (1388)، معماری، فرم، فضا، نظم، ترجمه زهره قراگوزلو، تهران، سروش.
حاجیزاده، محمدامین و خسروی بیژائم، فرهاد و مهرورز، عاطفه، تحلیل فرمی تعدادی از قالیهای دوره صفوی موسوم به قالیهای لهستانی (پولونزی)، فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، 6، 1394، 98-84...
حسینی، هاشم، کاربرد تزئینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفیالدین اردبیلی، فصلنامه هنر اسلامی، 14، 1390، 7-24.
حصوری، علی، (1385)، مبانی طراحی سنتی در ایران، تهران، چشمه.
حمیدیمنش، تقی؛ گروسی، مهرداد، بررسی تأثیر ریاضیات در نقوش قالی ایران از منظر هندسه فراکتالی، دو فصلنامه علمی-تخصصی سفالینه، 3، 1394، 56-43.
خانلری، مجید، سبکشناسی قالی دوره صفویه، مجله گلستان هنر، 5، 1385، 169-160.
دادگر، لیلا، فرشهای دوره صفوی در موزه فرش ایران، مجله بخارا، 24، 1381، 294-287.
دریایی، نازیلا، زیبایی در فرش دستباف، فصلنامه گلجام، 4 و 5، 1385، 36-25.
دهخدا، علیاکبر، (1377)، فرهنگ لغت دهخــدا، جلد 14، تهران، دانشگاه تهران.
رشیدی، ریحانه و شکرپور، شهریار، بررسی تأثیرپذیری نقوش جانوری دیوارنگارههای خانه پیرنیا از قالیهای دوره صفوی، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، ۴۲، 1396، 98-82.
ژوله، تورج. (1381)، پژوهشی در فرش ایران، تهران، یساولی.
سیلوایه، سونیا و دانشجو، خسرو و فرمهین فراهانی، سعید، هندسه در معماری ایرانی پیش از اسلام و تجلی آن در معماری معاصر، مجله نقشجهان، مطالعات نظری و فناوریهای نوین معماری و شهرسازی، 1، 1392، 66-55.
صفری، حسین، (1390)، مشابهت الگوی هندسی معماری ایرانی و فرش ایرانی در بیان معنی، همایش ملی هنر فرهنگ تاریخ و تولید فرش دستباف ایران و جهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد، civilica.com.
قرآن کریم، سوره ق، آیه 6.
مبینی، مهتاب و فتحاللهی، نوشین، بررسی جایگاه هندسه فرکتال در هنر و چگونگی ظهور آن در هنرهای تجسمی، دو فصلنامه دانشکده هنر دانشگاه شهید چمران اهواز، 6، 1393، 23-7.
مجابی، سید علی و فنایی، زهرا و استکی، فرناز، طبقهبندی قالیهای بلینی (سوراخ کلیدی) آناتولی بر اساس ریخت و بررسی تطابق اصول هندسی و رنگبندی در طراحی آنها، دو فصلنامه علمی-ترویجی پژوهش هنر، 6، 1392، 16-1.
مجابی، سید علی و فنایی، زهرا و فیضاللهی، مریم، بررسی نسبتهای عددی در سامان بندی قالی ذهنی بافت ویست، فصلنامه گلجام، 23، 1392، 68-45.
ملک پائین، علی و چانگ هونگ، ژانگ، بررسی هندسه پنهان در مکتب نگارگری هرات؛ با تأکید بر نگاره به لشکر نمودن اسکندر، سخن گوشهنشینان را، فصلنامه علمی نگره، ۵۲، 1398، 23-5.
میریان، میثم، نقش فراکتالها در هندسه، ریاضیات و ارتباط آن با نقوش اسلامی در ابنیه و مساجد ایران، ماهنامه هنر، 159، 1390، 86-95.
نادریفر، حمیدرضا و احمدی باروق، سولماز، هندسه معناگرا و تبلور آن در ساختارهای هنر اسلامی (با تأکید بر معماری مساجد ایرانی)، کتاب ماه هنر، 146، 1389، 33-24.
نجیب اوغلو، گلرو، 1379، هندسه و تزئین در معماری اسلامی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران، روزنه.
Abdullahi, Yahya and Bin Embi, Mohamed Rashid, Evolution of Islamic geometric patterns, Frontiers of Architectural Research, No.2, 2013, 243–251.
Bier, Carol, 1997–2005 (accessed 2 November 2009), Symmetry and pattern, The art of oriental carpets. Available at http: //mathforum.org / geometry/ rugs.
Bier, Carol, Mathematical aspects of Oriental carpets [Special issue of Symmetry: Culture and Science]. Symmetry in Ethnomathematics, Symmetry, Culture and Science Vol. 12, Nos. 1-2, 2001, 67-77. Bier, Carol, Geometry in Islamic Art, Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures, Springer Science+Business Media Dordrecht, 2015, 1-21.
Moeini, Sayed Mahmood and Garousi, Mehrdad, 2012. Fractal Geometry and Persian Carpet, Bridges: Mathematics, Music, Art, Architecture, Culture, 457-460, https://archive.bridgesmathart.org.
https://as2.ftcdn.net/v2/jpg/02/04/05/19/500_F_204051957_ItliK1qg0juRjl5XuqSaouDQBvVoyzS6.jpg (1400/04/24-17;30)
https://cdn.jamiesarner.com/images/2013/07/Symmetry-Lotus.jpg (1400/04/24- 17:30) https://collections.vam.ac.uk/item/O54307/the-ardabil-carpet-carpet-unknown (1399/04/20- 17:13) https://collections.vam.ac.uk/item/O85144/the-chelsea-carpet-carpet-unknown (1399/04/20-17:13)
https://www.flickr.com/photos/22887580@N06/3121326756 (1400/04/24-17:15)
https://i.imgur.com/3gsYpfn.jpg (1400/04/24- 17:30)
https://i.imgur.com/2eHrzJw.jpg (1400/04/24- 17:50)
https://i.redd.it/r9k79srdz5941.jpg (1400/04/24- 17:40)
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451470 (1399/04/20-17:15)
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/446645 (1399/04/20-17:25)
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/450506 (1399/04/20-18:15)
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452187 (1399/04/20-17:35)
(1399/04/20-17:45)
https://www.pixoto.com/images/5268014220443648 (1400/04/24-17:30)
https://sammlung.mak.at/sammlung_online?id=collect-98332 (1399/04/20-17:15)
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,141 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 653 |