مطالعۀ شیوۀ قلم گذاری درآثارچلیپای سیّد علی‌خان تبریزی بر پایۀ حُسنِ تشکیل مفردات | ||
| فصلنامه نگره | ||
| دوره 18، شماره 66، تیر 1402، صفحه 121-141 اصل مقاله (1.18 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2021.14349.2749 | ||
| نویسندگان | ||
| سیده فرشته حسینی رشتخوار* 1؛ علی نعمتی بابای لو2 | ||
| 1کارشناس ارشد هنر اسلامی، دانشکده صنایع‌دستی، دانشگاه هنر اصفهان | ||
| 2استادیار، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
| چکیده | ||
| هنر ایران و به‌ویژه خوشنویسی جایگاه خاصی در دوره 120 ساله تیموری داشت. از سنۀ 920 هـ. اغلب استادان این فن، از هرات به تبریز آمده و به دربار شاه اسماعیل صفوی پیوستند. خط نستعلیق در هند، نخستین بار در عهد شاهان مغول، هنگام حمله بابر در سنۀ 932 هـ. به این سرزمین و به‌واسطه همراهی چند تن از خوشنویسان با وی رواج پیدا کرد؛ درنتیجه حمایت؛ عده زیادی از خوشنویسان ایران به این سرزمین مهاجرت کردند، ازجمله معاریف این خوشنویسان؛ سیدعلی‌خان تبریزی است. جواهر رقم (زنده در 1094 ق.) در اواخر دوران فرمانروایی اورنگ زیب (1118- 1067 هـ. ق) به هندوستان آمد و اورنگ زیب که خود در خط شاگرد او بود؛ وی را برای تعلیم خط به دیگر شاهزادگان نیز برگزید. هدف اصلی پژوهش علاوه بر شناخت مبانی و اصول خوشنویسی خط نستعلیق و بررسی تحول خوشنویسی از اواخر دوره تیموری تا گسترش آن در هندوستان و نیز معرفی جایگاه تبریز و هنرمندان نستعلیق نویس تأثیرگذار تبریزی؛ مطالعه شیوۀ قلم گذاری آثار سیدعلی‌خان تبریزی بر پایه حُسن تشکیل مفردات است. سؤال‌های تحقیق بدین شرح است: 1. اصول و نسبت از قواعد حُسن تشکیل در آثار سیدعلی‌خان تبریزی چگونه رعایت شده است؟ 2. نحوۀ قلم گذاری نقطه و مفردات در آثار سیدعلی‌خان تبریزی چگونه است؟ روش تحقیق این مقاله توصیفی- تحلیلی بوده و از نوع تحقیقات کاربردی و شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت آماری، اندازه‌گیری رایانه‌ای، کتابخانه‌ای و همچنین بر اساس مشاهده و بررسی بصری یافته‌های شخصی نگارندگان استوار است. نتایج بررسی‌های پژوهش نشان داد نقطه در شیوۀ جواهر رقم علاوه بر ایستایی دارای انرژی ثابت و متمرکز است و همچنین شیب نقطه‌ها در بهترین حالت خود نگاشته شده که همین ویژگی در گیرایی بصری نقطه‌ها تأثیر فروانی دارد. از نکات قابل‌توجه زاویه شیب متفاوت اما متناسب حروف است. ارائه ضعف و قوت‌ها در اجرای حروف نزدیک بوده و همین امر موجب ایجاد تناسب بیشتری در خطوط شده است. بررسی نمونه آثار جواهر رقم نشانگر آن است که ابعاد و اندازه حرف‌ها توازن خوبی دارند و صافی حرکت قلم چشمگیر است. باید این نکته را هم متذکر شد که برخی از این ویژگی‌ها همچون قلم گذاری (زاویه نوشتن هر حرف)، در طول زندگی هنرمند خوشنویس به‌ندرت تغییر محسوسی پیدا می‌کند درحالی‌که کیفیت خوشنویسی در سال‌های مختلف همراه با فرازوفرود بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تبریز؛ خوشنویسی؛ نستعلیق؛ مفردات؛ قلم گذاری؛ سیدعلی‌خان تبریزی جواهر رقم؛ اورنگ زیب | ||
| مراجع | ||
|
اسحاق زاده، روحالله، (1394)، اصول و مبانی خط نستعلیق بررسی آن در شیوۀ صفوی و معاصر، اصفهان، مهر آذین.
اصفهانی، میرزا حبیب، (1369)، تذکره خط و خطاطان شامل خطاطان، نقاشان، مذهبان و جلدسازان ایرانی و عثمانی بانضمام کلام الملوک، ترجمه رحیم چاوش اکبری تهران، مستوفی.
الاصفهانی، بابا شاه، (1391)، آداب المشق(بر اساس نسخه دانشگاه پنجاب لاهور)، پژوهش دکتر حمیدرضا قلیچخانی، تهران، پیکره.
امیرخانی، غلامحسین، (1374)، آداب الخط امیرخانی با توضیحاتی درباره ترکیب حسن وضع و حسن تشکیل، تهران، انجمن خوشنویسان ایران.
امیری، کیومرث، (1374)، زبان و ادب فارسی در هند، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اصغر، آفتاب، (1364)، تاریخ‌نویسی در هند و پاکستان، انتشارات و چاپخانه سید سند، لاهور.
انوشه، حسن، (1376)، فرهنگنامه ادبی فارسی-دانشنامه ادب فارسی(2)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات.
ا.داندیس، دونیس، (1383)، مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، تهران، سروش.
بیانی، مهدی، نظری به تکامل خط اردو. ادبیات و زبان‌ها، هلال، شماره 82، 1347، 135- 138.
بیانی، مهدی، (1363)، احوال و آثار خوشنویسان(جلد اول و دوم)، تهران، علمی.
تبریزی (جواهر رقم)، سید علی، یک قطعه نستعلیق ممتاز، به نقل از میرعلی هروی، قابل‌دسترس در http://malekmuseum.org/artifact/1393.03.00115
جباریکلخوران، صداقت، آژند، یعقوب، احصایی، محمد، (1386)، ویژگیهای زیباییشناختی آثار میرعماد حسنی و بازتاب آن در تاریخ خوشنویسی ایران، دانشگاه تهران، تهران.
جوادی، حسن، بی‌تا ایران از دیدۀ ونیزیان(از روزگار اوزون حسن تا دوران شاه‌طهماسب).
جغتایی، عبدالله، خطاطی فارسی در شبه‌قاره از 1120 تا 1274 ق، نامه پارسی، شماره 4، 1378، 65 – 74.
حسن لو، فاطمه، نقش تیموریان در هنر خوشنویسی، کتاب ماه هنر، شماره 67 و 68، 1383، 98-107.
حسینی رشتخوار، سیده فرشته، قلیچخانی، حمیدرضا، نعمتی بابایلو، علی، (1395)، تحلیل و طبقه‌بندی فرم حروف در چلیپا نویسی خط نستعلیق با تأکید بر آثار میرعلی هروی و میرزا غلامرضا اصفهانی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان.
حسینیرشتخوار، سیده فرشته، قلیچخانی، حمیدرضا، نعمتیبابایلو، علی، (1396)، مطالعۀ تطبیقی شیوه خوشنویسی چلیپایی از میرزا غلامرضا اصفهانی و غلامحسین امیرخانی، مطالعات تطبیقی هنر، شماره 14: 14-29.
دسایی، ضیاءالدین، سهم هنرمندان ایرانی در خطاطی اسلامی هند، چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی، شماره 5، 1376، 22-27.
سامی، علی، هم‌بستگی مکتب هنری شیراز و تبریز، هنر و مردم، شماره 161، 1354، 2-14.
سراجشیرازی، یعقوببنحسین، (1376)، تحفهالمحبین، به کوشش کرامت رعناحسینی و ایرج افشار، تهران، نقطه، میراث مکتوب.
سوچک، پریسیلا، خوشنویسی در اوایل دوره‌ی صفویه، گلستان هنر، شماره 10، 1386، 24-39.
عباس خانی،روحالله، (1382)، سیر تطور هنر در آذربایجان(نقاشی، خوشنویسی، نمایش، موسیقی)، تهران، سروش.
علوی، محمدحسین، بختاورخان، محمدحسین، ویراستار حمیدرضا قلیچ خانی،(1392)، تذکرۀ حیات خوشنویسان از محمدحسین علوی به پیوست احوال خطاطان از محمد بختاورخان،، تهران، کتابخانه- موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
طاهریان، غلامرضا، (1382)، نگاهی علمی به زاویه قلم نستعلیق. کلک دیرین، 7.
طاهریان، غلامرضا، (1383)، میرعماد و کشیده‌های تخت، کتاب ماه هنر، 69.
فرید، امیر، بررسی ویژگیهای بصری حروف در نستعلیق، دو فصلنامه علمی پژوهش هنر، سال پنجم، شماره 10، (1394)، 101- 113.
فضائلی، حبیب‌الله، (1350)، اطلس خط، اصفهان، مشعل.
فضائلی، حبیب‌الله، (1362)، تعلیم خط، تهران، سروش.
قطاع، محمدمهدی، مبانی زیباشناسی در شیوه میرعماد، کتاب ماه هنر، شماره 69 و 70، 1383)، 82-87.
قلیچخانی، حمیدرضا، (1388)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، تهران، روزنه.
قلیچخانی، حمیدرضا، (1392)، درآمدی بر خوشنویسی ایرانی، تهران، فرهنگ معاصر.
قلیچخانی، حمیدرضا، (1395)، خلیل‌الله پادشاه قلم(گلستان هنر 20)، تهران، پیکره.
منشی قمی، قاضی میر احمد، (1366)، گلستان هنر، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران، نشر منوچهری.
کنبوه، ملامحمد صالح، (1946)، عمل صالح، جلد دوم، کلکته.
مایل هروی، نجیب، (1372)، کتابآرایی در تمدن اسلامی مجموعه رسایل درزمینۀ خوشنویسی، مرکب‌سازی، کاغذ گری، تذهیب و تجلید، مشهد، موسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
نصرآبادی، میرزا محمد طاهر، (1352)، تذکرۀ نصرآبادی، کتابفروشی فروغی.
Calligraphy by Sayyid 'Ali al-Tabrizi and a Mughal painting of a lady. c.1660-1700.42 x28cm(folio dimensions) RCIN1005068.v. قابل دسترس در (https://www.rct.uk/collection/1005068-v)
Calligraphy by Sayyid 'Ali Khan and a Mughal painting of ladies on a terrace. c.1660-1700. 42 x 28 cm (folio dimensions) | RCIN 1005068.h. قابل‌دسترس در(https://www.rct.uk/collection/1005068-h)
Daneshgar, Fahimeh, Hessami Kermani, Mansoor and Taheri, Faeze.( 2015), The Plastic Function of Dot’s Place on Farsi Typography",Indian Journal of Science and Technology,vol8,no 28.pp10-16.
Ghelichkhani, Hamidreza.( 2020), "Khalilullah “Padishah of the Pen: Royal Scribe and Ambassador of Shah ‘Abbas and Ibrahim ‘Adil Shah II." Translated by Kimia Maleki and Benson Jake, In Iran and the Deccan: Persinate Arts, Culture, and Talent in Circulatin, 1400-1700, Indiana University Press, pp. 367-399.
Tabrizi(Javaher Raqam’s), Sayyid 'Ali, a piece Excellent Nasta’liq, Quoted from Mir Ali heravi, Available at http://malekmuseum.org/artifact/1393.03.00115.
Overton, Keelan (Edit.), (2020), Iran and the Deccan: Persinate Arts, Culture, and Talent in Circulatin,1400-1700, Bloomington, IN: Indiana University Press. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 778 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 756 |
||