دگردیسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس بر مبنای ده رمان برتر از دهه شصت تا دهه نود | ||
دو فصلنامه ادبیات دفاع مقدس | ||
مقاله 3، دوره 4، شماره 7، مهر 1399، صفحه 35-62 اصل مقاله (802.25 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
نویسنده | ||
افسانه شیرشاهی* | ||
د کترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ایلام | ||
چکیده | ||
در ادبیات معاصر، مقارن با ظهور جنگ تحمیلی، پدیدهای نوین در داستاننویسی پدید آمد به نام ادبیات داستانی جنگ که تا به امروز، به رشد و بلوغ و ماندگاری خویش رسیده است. هدف این پژوهش، کاوش در فراز و فرودها و دگرگونیهای آن، ضمن در نظر گرفتن تنوع و تکثر ادبیات داستانی دفاع مقدس است. در این پژوهش با روش تحلیلی – تاریخی با تأکید بر مؤلفههای جامعه شناختی، ده اثر داستانی برگزیده در جشنوارهها از چهار دورۀ زمانی دهۀ شصت به بعد بهصورت هدفمند انتخاب و تحلیل شده است تا تصویری تاریخی از روند دگردیسیِ ادبیات داستانی ِدفاع مقدس ارائه شود.. برطبق این جستار، میتوان در سیر تاریخی ِخلق آثار، روندهای دگرگونی را در حوزههای سیاسی و اجتماعی و تاریخی مشاهده کرد. در دهۀ 60 نویسندگانِ نوقلمی به جرگۀ داستاننویسان پیوستند که اکثرشان جوانان پرشور انقلابی بودند. در غالب آثار آنها بینش دینی متأثّر از گفتمان سیاسی حاکم بود. به همین جهت، اولین داستانهای ادبیات دفاع مقدس ساختار سادهتری داشتند؛ زیرا بیشتر بر محتوا تکیه داشتند، امّا به مرور زمان، محتوا و قالب تناسب بیشتری با هم یافتند. رماننویسرماننویس دهۀ هفتاد بهطور مشخص به پیامدهای جنگ در قالب مناسبات خانوادگی توجه دارد و مضامینی متفاوت در کنار مسألۀ دفاع مقّدس، درونمایۀ اصلی کار داستاننویس قرار میگیرد. رمانهای دینی نیز، در موضوعهای بیشتر و قالبهای متنوعتری عرضه میشود. مهمترین دستاورد رماننویسی دهۀ80، غلبۀ نگاه انتقادی به درونمایههای جنگ و دفاع مقدّس است. در ابتدای دهۀ 90 و پس از آن، نویسندگان، حسرتوار به یادآوری حماسههای شهیدان و رزمندگان با دیدی متفاوتتر میپردازند. در دهۀ 80 و 90، نویسندگان، موضوع جنگ را بهعنوان محملی برای نمایش واقعیّتها و دغدغههای اجتماعی و فلسفی نوع بشر به کار میگیرند. سیر رمان و داستان فارسیِ دفاع مقدّس، از دهۀ 60 تا دهۀ 80 و پس از آن، در حرکتی آرام از کلنگری به سمت جزئیتر شدن پیش رفتهاست. پژوهش حاضر، بر ارتباط این دگردیسی با تغییرات سیاسی و تاریخی و دینی در فضای اجتماعی متمرکز شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
ادبیات داستانی؛ دفاع مقدس؛ جنگ؛ سیر تاریخی | ||
مراجع | ||
- احمدزاده، حبیب. (1385). شطرنج با ماشین قیامت. تهران: سوره مهر.
2- امیرفجر، میثاق. (1366). دره جذامیان. تهران: فردوس.
3- آگامین، جورجو. (1389). معاصر چیست؟. ترجمه امیر کیانپور. تهران: رخداد نو.
4- بایرامی، محمدرضا. (1386). پل معلق، چاپ هشتم. تهران: افق.
5- بوتل، اریک. (1378). گفتوگو با فصلنامه فرهنگ پایداری، پاییز 87، شماره 2، صص 63- 77.
6- پارسینژاد، کامران. (1384). جنگی داشتیم، داستانی داشتیم. تهران: صریر.
7- حجازی، بهجت السادات. (1392). «تحلیل رمان چند آوایی شطرنج با ماشین قیامت ». فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، تابستان 92، شماره 29، صص 145-172.
8- حنیف، محمد(1378). ده سال رمان و داستان بلند جنگ. ادبیات داستانی، شماره 51، صص 84 -113.
9- حنیف، محمد؛ حنیف، محسن. (1378). کندوکاوی پیرامون ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس. تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس.
12- سپهری، مهدی (1393). تحلیل محتوای رمان فارسی در دو دهه نخست جمهوری اسلامی با تأکید ویژه بر نسل سوم داستاننویسان ایرانی (حسین سناپور، امیرحسین چهلتن و رضا قاسمی، ابوتراب خسروی و شهریار مندنیپور). پایاننامه برای دریافت درجه کارشناسیارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر.
13- رستمی، فرشته؛ کشاورز، مسعود. (1390). جایگاه رئالیسم جادویی در ادبیات پایداری. نامۀ پایداری، صص 647 تا 664.
14- رضایی، حمید؛ صفری، جهانگیر ؛ کریمی، روح الله و طاهری، ابراهیم. (تابستان 1393). تصویر زن در رمانهای دفاع مقدس دهۀ هشتاد. مطالعات داستانی، سال دوم، شماره 4، صص 21 تا 38.
15- سعیدی، مهدی. (1385). رویکردهای عمدۀ ادبیات داستانی جنگ (1359-1384). پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره هفتم، صص 21- 36.
16- سلیمانی، بلقیس. (1380). تفنگ و ترازو. تهران: روزگار.
17- سناپور، حسین. (1387). نیمه غایب. تهران: چشمه.
18- شابهاری، رضا. (1367). نفسها و هوسها. تهران: انتشارات توسن.
19- شادرو، محمدرضا. (1392). بررسی تطبیقی بازنمایی مناسبات نسلی از منظر ادبیات داستانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی. پایاننامه برای دریافت درجه کارشناسیارشد رشته علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبائی.
20- شیخزاده، سمیه؛ شریفی ولدانی، غلامحسین؛ هاشمی بابا حیدری، سید مرتضی و براتی خوانساری، محمود (تابستان 1395). ردپای رئالیسم جادویی در دو داستان کوتاه دفاع مقدس «ماه زاده» و «عود عاس سبز» نوشته مجید قیصری. نشریه ادبیات پایداری کرمان، سال هشتم، شماره چهاردهم، صص123 تا 148.
22- صابر پور، زینب؛ شادلو داوود. (تابستان1394). جریان دینی در رمان فارسی پس از انقلاب اسلامی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 37، صص 179تا 205.
23- قبادی، حسینعلی؛ سعیدی، مهدی؛ رضایی، سیده نرگس. (1390). سیر تحول در درونمایههای ادبیات داستانی جنگ. نامه پایداری، صص 347-366.
24- عاملی رضایی، مریم. (1396). تحلیل مناسبات نسلی در رمان فارسی از 1370-1390. ادبیات پارسی معاصر، سال هفتم، شماره 2، صص 83 تا 105.
25- غفارزادگان، داوود. (1385). فال خون. تهران: انتشارات سوره مهر.
26- غفاری، سحر؛ سعیدی، سهیلا. (بهار1393). کارناوالگرایی در شطرنج با ماشین قیامت. نقد ادبی، سال هفتم، شماره 25، صص 100تا 118.
27- فتاحی، حسین. (1374). عشق سالهای جنگ. چاپ دوم. تهران: قدیانی.
28- کرمیار، صادق. (1392). درد. تهران: عصرداستان.
29- مدرسی، تقی. (1368). آداب زیارت. تهران: نیلوفر.
30- مردیها، مرتضی. (1379). در شعلههای آب. تهران: نشر علم.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 675 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 457 |