تحولات طراحی فرش با استناد به نگارههای مکاتب هرات و شیراز از نیمهٔ دوم سدهٔ نهم تا آغازین سالهای سدهٔ دهم در ایران | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 15، شماره 54، تیر 1399، صفحه 55-75 اصل مقاله (2.7 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2020.1238 | ||
نویسنده | ||
داود شادلو | ||
استادیار موسسه آموزش عالی فردوس، | ||
چکیده | ||
در ایران از آغاز دورهٔ اسلامی تا صفویه (سدهٔ یکم تا دهم) فرش سالم و کاملی بجای نمانده است که بر پایهٔ آن بتوان طرحها و نقوش رایج آن دوران را شناسایی کرد؛ ازاینرو منابع در دسترسی که طرح و نقش فرشهای این بازهٔ زمانی را بنمایاند یا نگارههاست یا منابع مکتوبی چون سفرنامهها و تواریخ که استناد به آنها همیشه بحثهایی را میان کارشناسان برانگیخته است. در پژوهشهای انجامگرفته نیز بیشتر تمرکز پژوهشگران بر نقوش بوده است و کمتر به سیر تحولات ساختار نقشه یا طرحها پرداختهاند. موشکافی روند دگرگونی ساختار (فرم) طرحهای فرش ایران از نیمهٔ دوم سدهٔ نهم تا اوایل سدهٔ دهم ق هدف این مقاله است. اهمیت این بازهٔ زمانی از آنروست که احتمالاً ساختار نقشهٔ فرش ایران از این تاریخ به بعد اندکاندک از طرح واگیرهای ترکی-مغولی با نقوش شکسته فاصله گرفته و به نقشههای یکدوم و یکچهارم با نقوش گردانِ پیچیده میرسد؛ لذا سؤالهای اصلی این مقاله عبارتاند از: 1. مهمترین تحولات در طرح فرشهای ایرانی از میانهٔ سدهٔ نهم تا آغازین سالهای سدهٔ دهم چگونه رخ داده است؟ 2. چه کسانی در تحولات طرح فرش ایران از میانهٔ سدهٔ نهم تا آغازین سالهای سدهٔ دهم نقش داشتهاند؟ این مقاله به روش توصیفى-تحلیلى نوشته شده و روش جمعآورى اطلاعات اسنادى (کتابخانهای) است. جامعهٔ آمارى عبارت است از نگارههایی که در فاصلهٔ سالهای 849 تا 920ق در ایران تصویر شده و در آنها نمونههایی از فرشهای آن دوران بازتاب یافته است؛ همچنین به منابع تاریخی (تاریخنگاری، سفرنامه) رجوع شده است. دادهها به روش کیفى تجزیهوتحلیل شدهاند. نتایج این تحقیق نشان میدهد که طراحی فرش در ایران در بازهٔ زمانی ۸۴۹ تا ۹۲۰ ق از قید طرحهای واگیرهای ترکیـمغولی که دارای نقوش شکسته بودهاند رهایی مییابد و ساختار نقشه از به نقشههای و در تغییر میکند. این تحولات از هرات آغاز سپس در شیراز و تبریز نیز رواج مییابد. بر اساس شواهد موجود کمالالدین بهزاد و فرهاد نقش موثری در این تغییرات داشتهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
فرش ایران؛ طراحی فرش؛ نگارگری؛ مکتب هرات؛ مکتب شیراز؛ مکتب ترکمان | ||
مراجع | ||
آزاد ارمکی، تقی و مهدی مبارکی. تبیین جامعهشناختی علل تحول فرش ایرانی در دوره صفویه. جامعهشناسی هنر و ادبیات. (1391)، 1، 92-73. اسپینانی، محمدعلی. فرش صفوی از منظر نوآوری در طرح و نقش. گلجام. (1387)، 9. 9-33. اف استون، پیتر. (۱۳۹۱) فرهنگنامه فرش شرق. ترجمه بیژن اربابی، تهران: موسسه انتشاراتی جمال هنر. انوری، سعید. (۱۳۸۱). مقدمهٔ خاورا ننامه ابنحسام خوسفی بیرجندی. تهران: فرهنگ و ارشاد اسلامی. باربارو، جوزافا [و دیگران]. (1381). سفرنامههای ونیزیان در ایران (شش سفرنامه). ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: انتشارات خوارزمی. بصام، سیدجلالالدین. (1392). فرهنگ فرش دستباف. تهران: بنیاد دانشنامهنگاری ایران. بلر، شیلا. بلوم، جاناتان. (1386). هنر و معماری اسلامی ۲. ترجمه یعقوب آژند و فائزه دینی. تهران: فرهنگستان هنر، سمت. حصوری، علی. (۱۳۷۱). نقشهای قالی ترکمن و اقوام همسایه. تهران: انتشارات فرهنگان. حصوری، علی. (1376). فرش بر مینیاتور، تهران: انتشارات فرهنگان. حصوری، علی. (1394). سفرنامه حاجی مهندس (سفرنامه فرش). تهران. چشمه. دیماند، س .م. (1389). راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدا... فریاد، تهران. انتشارات علمی و فرهنگی. رابینسن، ب.و. (1376). هنر نگارگری ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران. انتشارات مولی. رویمر، ه. ر، (1387). تاریخ ایران (دورهی تیموریان، پژوهش از دانشگاه کمبریج). ترجمه یعقوب آژند، تهران: جامی. ژوله، تورج. (1392). شناخت فرش: برخی مبانی نظری و زیرساختهای فکری. تهران. یساولی. سالاری مقدم، محدثه. (1397). مطالعه تطبیقی سبکشناختی فرشهای عصر تیموری و صفوی (مطالعه موردی: نگارههای نسخ شاهنامهٔ بایسنغری و شاهنامهٔ طهماسبی). پایاننامهٔ کارشناسیارشد. استاد راهنما دکتر فرزانه فرخفر. دانشگاه نیشابور. شادلو، داود. (1388). ویژگیها و معرفی نمونههای طراحی فرش دورهٔ تیموری بر اساس نگارههای آن دوره. پایاننامهٔ کارشناسیارشد. استاد راهنما دکتر علیاصغر شیرازی. دانشگاه شاهد. شیرازی، علیاصغر و شادلو، داود. بررسی فرشهای بازتاب یافته بر نگارههای شاهنامهٔ بایسنغری. گلجام. (1388)، 14. 29-49. شادلو، داود و شیرازی، علیاصغر. طراحی و طراحان فرش دربار اسکندرسلطان. نگره. (1388)، 13. 41-52. صباحی، سید طاهر. (1393). قالین: چکیدهای از تاریخ و هنر قالیبافی مشرق زمین. تهران. خانه فرهنگ و هنر گویا. کامیار، مریم. آیتاللهی حبیبالله و طاووسی، محمود. الگوهای هندسی در فرش صفوی. گلجام. (1387)، 11. 11-24. کزازی، میرجلالالدین. (1390). واژهنامه پارسی سره. تهران. فرهنگستان زبان پارسی. کونل، ارنست. (1347). هنراسلامی. ترجمه هوشنگ طاهری. تهران. ابنسینا. گری، بازل. (1385). نقاشی ایرانی. ترجمه عربعلی شروه. تهران: نشر دنیای نو. مراثی، محسن و احمدیپیام، رضوان. شناسایی ویژگیهای فرشبافی دورهٔ ترکمانان بر اساس نگارههای خاوراننامهٔ ابنحسام. گلجام. (1396)، 31. 89-106. مهدیئی، امیر. شناسایی تاریخ تحول طرح و نقش قالی ایران از شکسته به گردان؛ بر اساس مطالعهٔ تزئینات وابسته به معماری و مینیاتور در قرون هفتم و هشتم هجری». پاژ. (1391). 12. 139-148. میرجعفری، حسین. (1386). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان. تهران. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). ولف، ژانت. (1367). تولید اجتماعی هنر. ترجمه نیره توکلی. تهران. مرکز. Briggs, Amy. (1940). Timurid Carpets: I. Geometric Carpets. Arts Islamica, Freer Gallery of Art, The Smithsonian Institution and Department of the History of Art, University of Michigan, 7, 20-54.
Delivorrias, Angelos. (2008). The Benaki Museum of Islamic Art". Hali-International Magazine of Antique Carpet and Textile Arts.156, 61.
Lentz, Thomas W. and Lowry, Glenn D. (1989). Timur and the Princely Vision: Persian Art and Culture in the Fifteenth Century. Smithsonian Institution Press. Washington.
Martin, F. R. (1906). A History of Oriental Carpets before 1800.
Sarre, Friedrich and H. Trenkwald. (1926). Alt-orientalische Teppiche/Ancient oriental carpets. Vienna. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,568 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,499 |