بررسی ابعاد شکلی و تزئینی منبر مسجد جامع نقوسان تفرش | ||
| فصلنامه نگره | ||
| دوره 15، شماره 54، تیر 1399، صفحه 41-53 اصل مقاله (654.71 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2020.1236 | ||
| نویسندگان | ||
| اسماعیل شراهی1؛ سیدمهدی موسوی نیا* 2 | ||
| 1کارشناس ارشد باستان شناسی | ||
| 2استادیار گروه باستانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه نیشابور | ||
| چکیده | ||
| منبرهای چوبی در زمره نفیس‌ترین آثار دوره اسلامی هستند. خلاقیت‌ها، نوآوری‌ها و زیبایی‌های هنر چوب به‌نحو بارزی در این آثار انعکاس یافته است. یکی از شاخص‌ترین این آثار منبر چوبی مسجد جامع نقوسان است. این منبر با ماده تاریخ ۵۴۰ ق.، یکی از قدیمی‌ترین منبرهای ایران در دوره اسلامی است. با توجه به جایگاه این منبر در مطالعات هنر چوب در دوره اسلامی هدف از تحقیق پیش رو معرفی منبر نقوسان، بررسی ویژگی‌های شکلی و تزئینی این اثر و مقایسه آن با منبرهای شناخته شده دوره سلجوقی است. در این راستا چند پرسش قابل طرح است: منبر نقوسان از منظر ابعاد شکلی و تزئینی چه مشخصاتی داشته است؟ این منبر تا چه اندازه از هنر ایران در پیش از اسلام تأثیر پذیرفته است؟ منبر نقوسان از منظر ابعاد شکلی و تزئینی چه شباهتها و تفاوتهایی با دیگر منبرهای دوره سلجوقی در ایران دارد؟ و این منبر چه جایگاهی در هنر چوب در ایران دوره اسلامی دارد؟ به منظور پاسخ به پرسش‌های فوق از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای و بررسی مقایسه‌ای مهمترین روشهای جمع‌آوری اطلاعات در تحقیق حاضر است. بر اساس نتایج تحقیق حاضر منبر نقوسان دومین منبر قدیمی ایران است که از چوب گردو و داغداغان، با تکنیک فاق و زبانه و با کمک میخ‌های چوبی ساخته شده است. این منبر که دارای نقوش هندسی، گیاهی و کتیبه‌هایی به خط کوفی و نسخ است به واسطه نقش درخت زندگی، چلیپا، دوایر توخالی، برگ کنگر، برگ مو و ... پیوندهایی با هنر ایران در پیش از اسلام دارد. با اینکه منبر نقوسان از منظر شکل ساختاری مشابه منبرهای دوره سلجوقی است، نقوش این منبر دارای تفاوتهایی چند با دیگر منبرهای دوره سلجوقی است. در مجموع منبر نقوسان بر اساس مشخصات شکلی و تزئینی و ماده تاریخ ساخت منبر یکی از شاهکارهای هنر چوپ در دنیای اسلام و دوره سلجوقی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| منبر چوبی؛ دوره سلجوقی؛ نقوسان؛ هنراسلامی؛ کتیبه‌نگاری؛ نقوش هندسی | ||
| مراجع | ||
|
ابن حوقل، ابی‌القاسم ابن حوقل النصیبی. 1992. صورت الارض. بیروت: دارالمکتب الحیاة. اسکندر بیگ منشی. 1335. تاریخ عالم آرای عباسی. به کوشش ایرج افشار. تهران: چاپخانه موسوی. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. 1367. مرآت البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ایمانی‌فر، علی. 1386. سیر تحول خط کوفی در ایران. تهران: نشر زوار. بازورث، کلیفورد ادموندو.۱۳۸۰. سلجوقیان. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی. برات زاده، لیلی.1384. خوشنویسی در ایران. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی. پوپ، آرتور اپهام و اکرمن، فیلیپس. ۱۳۸۷. سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز). ترجمه نجف دریابندری. تهران: علمی و فرهنگی. پوپ، آرتور اپهام. ۱۳۷۳. معماری ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشار. تهران: فرهنگیان. جنابدی، میرزابیگ. 1378. روضه الصفویه. به تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار. جوینی، عطاملک. 1367. تاریخ جهانگشای قزوینی. بسعی و اهتمام محمد بن عبدالوهاب قزوینی. تهران: انتشارات ارغوان و بامداد. جهانگشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل). 1364. مقدمه و پیوست هاالله دتا مضطر. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان. جهانگشای خاقان. 1364. مقدمه و پیوست هاالله دتا مضطر. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان. حدود العالم. 1362. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: انتشارات طهوری. حسینی، سید هاشم. 1390. «کاربرد تزئینی و مفهومی شمسه در مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی». دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی. ش ۱۴. صص ۷-۲۴. حسینی، مجداالدین محمد. 1362. زینت المجالس. تهران: کتابخانه سنائی. خزائی، محمد. 1385. «بارتاب مولفه‌های ایرانی در روند شکل‌گیری فرهنگ و هنر اسلامی ایران در قرون ۳-۵ هجری». فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دوره دوم. ش 44 و 45. صص ۱۷-۳۱. خوانساری ابیانه، زین‌العابدین. ۱۳۷۸. ابیانه و فرهنگ مردم آن. تهران: گنجینه هنر. دهقانی طیبه و صمد سامانیان. ۱۳۹۴. «بررسی تطبیقی طرح و نقش منبر مسجد جامع نائین و منبر مسجد جامع سوریان». فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. سال ششم. ش ۱۹. صص۲۹-۵۰. رازی، امین احمد. 1361. هفت اقلیم. با تصحیح و تعلیق جواد فاضل. جلد دوم. تهران: انتشارات صدا وسیما. راوندی، محمد ابن علی بن سلیمان. 1364. راحه الصدور و روایه السرور در تاریخ آل سلجوق(599 ق.). بسعی و تصحیح محمد اقبال. تهران: موسسه امیرکبیر. رضی، هاشم. ۱۳۸۱. تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب. تهران: انتشارات بهجت. زمانی، عباس. 1352، «طرح آرابسک و اسلیمی در آثار تاریخی اسلامی ایران». مجله هنر و مردم. شماره 126. صص ۱۷-۳۴. ساریخانی، مجید. ۱۳۸۴. «آشنایی با فن ساخت منبر مسجد جامع سوریان». مجله میراث جاویدان. ش ۴۹. صص ۶۳-۶۰. شمس، امیر. 1379. «نگاهی به نشان‌ها و نمادها در ایران باستان». مجله هنرهای تجسمی. ش 8. صص ۱۹۴-۲۰۹. شیخی، علیرضا و محمد تقی آشوری. 1393. «تداوم نقش مایه های ساسانی در تحلیل از سه اثر گچ بری دوره سلجوقی (مطالعه موردی: محراب‌های رباط شرف و مسجد گنبد سنگان)». نامه هنرهای تجسمی و کاربردی. ش ۱۳. صص ۶۱-۸۰. صالحی کاخکی، احمد و شادابه عزیزپور. 1391. «تأملی در کتیبه‌ها و نقوش مسجد جامع زواره». نامه باستان شناسی. ش 2. صص ۹۷-۱۲۰. عرب، کاظم. ۱۳۹۵. «منبر چوبی مسجد پاچنار وشنوه». مجله اثر. ش ۷۳. صص ۱۱۳-۱۲۲. قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود. 1373. آثار العباد و اخبار العباد. ترجمه جهانگیر میرزا قاجار. به تصحیح میرهاشم محدث. تهران: انتشارات امیرکبیر. قمی، حسن بن محمد بن حسن. 1313. تاریخ قم. تصحیح و تحشیه سید جلالالدین طهرانی. تهران: مطبعه مجلس. گرگویی، حسن. ۱۳۸۲. «منبر قدیمی مسجد جامع ندوشن». فصلنامه فرهنگ یزد. ش ۱۸و۱۹. صص ۲۰۱-۲۰۵. گیرشمن، رومن. 1378. بیشاپور. ترجمه اصغر کریمی. جلد دوم. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور. لک پور، سیمین. 1389. کاوش‌ها و پژوهشهای باستانشناسی دره شهر. تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی پازینه. مستوفی قزوینی، حمدالله. 1336. نزهه القلوب. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: انتشارات طهوری. ملکی گلندوز، مصطفی و میرروح الله محمدی. ۱۳۹۱. «بررسی ویژگی‌ها و زیبایی‌شناسی منبر مشکول، شاهکار هنرهای چوبی جهان اسلام». فصلنامه نگره. ش ۲۳. صص ۵-۱۵. مهجور، فیروز و زهرا عیدی‌پور. ۱۳۹۶. «بررسی مستند پیشینه تشیع در استان فارس بر اساس کتیبه‌های آثار چوبی دوران اسلامی». فصلنامه شیعه‌شناسی. سال پانزدهم. ش ۵۷. صص ۱۵۹-۱۸۸. مهرپویا، جمشید، ۱۳۷۶. کاربرد چوب و تزئینات چوبی در معماری ایران، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور. میرزائی، عبدالله. 1391. «بررسی سیر تکامل اسلیمی در هنر ایران (دوره ساسانی تا قرن هفتم ق.)». کتاب ماه هنر. ش 164. صص ۵۴-۵۷. هزاوه‌ای، هادی. 1363. «اسلیمی، زبان از یاد رفته». فصلنامه هنر. ش 6. صص ۹۰-۱۱۷. هیلن براند، رابرت. ۱۳۸۶. معماری اسلامی. ترجمه ایرج اعتصام. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری. یعقوبی، احمد ابن ابی یعقوب. 1341. البلدان. ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی. تهران: علمی فرهنگی. Baltrušaitis, J. 1977. «Sasanian stucco» in A survey of Persian art, Vol II. edited by Arthor Pope and Phyllis Ackerman. Tehran: Sroush publication.
Flury, S. 1930. «La mosquée de nāyin», Syria, T .11. Fasc.1. pp. 43-58.
Riefstahl, M. 1930. «Selimiyeh in Konya». The Art Bulletin. 12.4. pp. 311-320.
Thompson, D. 1976. Stucco from Chal Tarkhan- Eshqabad near Ray.London: Archaeological Institute Publication.
Wilkinson, K.C. 1947. «Fashion and Technique in Persian Pottery». the Metropolitan Museum of Art Bulletin. New Series. Vol. 6. No. 3. pp. 99-104.
Wilkinson, C. K. 1986. Nishabur, some early Islamic building and their decoration. New York: The Metropolitan museum of art. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 956 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 998 |
||