تأثیر هنر کتابآرایی مانوی بر هنر نگارش قرآنها در قرون اولیه اسلام در ایران | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 15، شماره 54، تیر 1399، صفحه 4-19 اصل مقاله (1.34 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2020.1234 | ||
نویسنده | ||
صبا لطیف پور* | ||
استادیار پژوهشکدۀ هنر، فرهنگستان هنر | ||
چکیده | ||
تا جایی که آخرین بررسیها نشان میدهند، نخستین باری که به آرایهها، تصاویر و زیبایی کتب و متون نوشتاری در تاریخ ایران (و احتمالاً تاریخ جهان) اهمیت دادهشده در متون دینی مانویت بوده است، زیرا تا پیش از آن نمونهای از آراستن نوشتهها در دست نیست، پس طبیعتاً این شیوۀ نوآورانه بر دورههای پس از خود نیز تأثیرگذار بوده است. هنگامیکه ایران با دین اسلام آشنا شد، بسیاری از این دستاوردها را در هنر زیباسازی کتابها و بهویژه نگارش کتاب مقدس یعنی قرآن به کار گرفت. چگونگی اثبات و نمایاندن این تأثیرگذاریها، مطلبی است که هسته اصلی مقاله حاضر را تشکیل میدهد. یکی از دشواریهای اساسی در این پژوهش و دیگر مطالعات در باب امور کهن آن است که به سبب قدمت مباحث مطروحه، ارائه هرگونه نظریه دارای قطعیت در مورد آنها ناممکن است، بااینحال تلاش شده است مطالب تا جای ممکن بر پایه اسناد حقیقی و فرضیات درست واقع شوند. هدف از این تحقیق یافتن عناصر تأثیرگذار هند کتابآرایی مانوی بر هنر کتابآرایی اسلامی، بهویژه بر قرآننگاری قرون اولیۀ اسلام است. پرسشهای اصلی چنین است 1. آیا هنر کتابآرایی مانوی بر هنر کتابآرایی اسلامی و بهویژه بر قرآننگاری قرون اولیه اسلام تأثیر چشمگیری داشته است؟ 2. درصورتیکه چنین تأثیری وجود دارد، آیا میتوان آن را بررسی، اثبات و طبقهبندی کرد؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی با رویکردی تطبیقی است و شیوۀ جمعآوری اطلاعات کتابخانهای است. نتایج تحقیق نشان میدهد که هنر کتابآرایی مانوی بر هنر کتابآرایی اسلامی و بهویژه بر قرآننگاری قرون اولیه اسلام مؤثر بوده است. در راستای طبقهبندی هنر کتابآرایی مانوی و تأثیر آن بر قرآننگاری، این تأثیر در بخشهایی چون استفاده از رنگ آبی در زمینه،استفاده از طلا، کشیده نویسی در نگارش متون و بهکارگیری تزیینات در سرفصلها و نقطهگذاریها یا تزیینات کوچک دیده میشود. | ||
کلیدواژهها | ||
قرآن؛ کتابآرایی؛ مانویان؛ اسلام؛ نقوش تزیینی؛ دورۀ اسلامی | ||
مراجع | ||
اتینگهاوزن، ریچارد، 1387، «تذهیب نسخ خطی»، ترجمه زهرا باستی، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ج 5، هنر نقاشی، کتابآرایی و پارچه بافی، زیر نظر آرتور پوپ و فیلیس اکرمن، ویرایش زیر نظر سیروس پرهام، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، صص 2233-2278. اسماعیلپور، ابوالقاسم،1393، «هنر مانوی»، تاریخ جامع ایران، ج چهارم: دنبالۀ هنر و معماری، باستانشناسی، آموزش و پرورش و ادیان در ایران باستان، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، سرویراستاران حسن رضائی باغبیدی، محمود جعفری دهقی، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی. آیت اللهی، حبیب الله و اخویان، مهدی، 1388، «هاله مقدس در نقاشی دیواری بقاع متبرکه ایران»، گنجینه: کتاب تخصصی علمی ـ پژوهشی هنرهای سنتی ایران اسلامی، ش 1، صص 29-41، تهران، فرهنگستان هنر. براتزاده، لیلی، 1384، خوشنویسی در ایران (از ایران چه میدانم: 56)، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی. تالبوت رایس، تامارا، 1372، هنرهای باستانی آسیای مرکزی، ترجمه رقیه بهزادی، تهران انتشارات تهران. دکره، فرانسوا، 1380، مانی و سنت مانوی، ترجمه عباس باقری، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز. دویار، اوگو مونره، 1387، «پیوندهای هنر مانوی با هنر ایرانی»، ترجمه پرویز مرزبان، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ج 5، هنر نقاشی، کتابآرایی و پارچه بافی، زیر نظر آرتور پوپ و فیلیس اکرمن، ویرایش زیر نظر سیروس پرهام، تهران، شرکا انتشارات علمی و فرهنگی، صص 2087-2094. کلیمکایت، هانس یواخیم، 1384 ، هنر مانوی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران، اسطوره. لطیفپور، صبا، 1394 ، «وجوه حکمی مانویت و تأثیر آن بر هنر مانوی»، صص 77-94. مجرد تاکستانی، اردشیر ،1381، شیوۀ تذهیب، تهران: سروش. Blair, Shiela S., 2006, Islamic Calligraphy, Cairo: Tha American University in Cairo Press,
Coomaraswamy, Ananda, 1929 “Arabic and Turkish Calligraphy”, Bulletin of the Museum of Fine Arts, Vol. 27, No. 162 (Aug., 1929), pp. 50-57; Davies, J. G., 1987, “Manichaeism”, The Encyclopedia of Religion, editor in chief Mirchea Eliade, Vol. 9, New York;
Esin, E., 1963, “Two Miniatures from the Collections of Topkapi”, Ars Orientalis, University ofMichigan;
Gabain, Annemarie von, 1979, Einfuhrung in die Zentralasienkunde, Darmstadt;
Guang-da, Zhang, 1996, “Kocho (Kao-ch’ang)”, History of Civilizations of Central Asia, vol. III, The Crossroads of Civilizations: A. D. 250 to 750, ed. By B. A. Litvinsky, Paris, Unesco Publishing;
Gulacsi, 2009, “Manichean book painting: The work of the Religion scene’, The New Light on Manichaeism, ed. By David BeDuhn, Leiden-Boston, Brill;
Gulacsi, Zsuzsanna, 2008, “Manichean Art”, Encyclopaedia Iranica (http://www.iranicaonline.org/articles/manichean-art);
Gulácsi, Zsuzsanna, 2005, Mediaeval Manichaean Book Art: A Codicological Study of Iranian and Turkic Illuminated Book Fragments from 8th-11th Century East Central Asia, Leiden: Brill;
Gulacsi, Zsuzsanna, 1997 “Identifying the Corpus of Manichaean Art Among the Turfan Remains”, Emerging From Darkness: Studies in the Recovery of Manichaean Sources, Edited by Paul Mirecki and Jason BeDuhn, Brill, Leiden, New York, Köln;
Iranica, “Manichean Art”, see: Gulacsi, 2008
Lings, Martin, 2005, Splendors of Qur'an Calligraphy and Illumination, London, Thames & Hudson;
Litvinsky, B. A., 1996, “Manichaeism”, History of Civilizations of Central Asia, vol. III, The Crossroads of Civilizations: A. D. 250 to 750, ed. By B. A. Litvinsky, Paris, Unesco Publishing;
Mahmood, Shaukat, 1983, “HISTORICAL BACKGROUND TO ISLAMIC EPIGRAPHY”, Islamic Studies, Vol. 22, No. 2 (Summer 1983), pp. 31-49; Ort, L. J. R., 1968, “Mani, Manichaeism, 'Religionswissenschaft'”, Numen, Vol. 15, Fasc. 3 (Nov., 1968), pp. 191-207 Rudolph, K. , 1991, "Mani und der Iran", in: A. van Tongerloo/S. Giversen (eds.), Manichaica Selecta. Studies Presented to ProfessorJulien Ries on the Occasion of his Seventieth Birthday, Lovanii, 307-321;
Shimmel, Annemarie, 1992 “ Islamic Calligraphy”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, Vol. 50, No. 1, IslamicCalligraphy (Summer, 1992), pp. 1+3-56 Mesosyn.com/myth2d.html
Instazu.com/tag/%D8%A7D9
http://www.bl.uk/collection-items/kufic-quran | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,881 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,210 |