بررسی آرایۀ جدول در نسخ خطی؛ با تأکید بر متون قرون چهارم تا نهم هجری قمری | ||
فصلنامه نگره | ||
دوره 15، شماره 53، فروردین 1399، صفحه 99-113 اصل مقاله (631.11 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2020.1174 | ||
نویسندگان | ||
الهام اکبری* 1؛ سعید خودداری نایینی* 2 | ||
1کارشناسی ارشد، دانشکدهٔ حفاظت و مرمت | ||
2استادیار دانشکدهٔ حفاظت و مرمت | ||
چکیده | ||
جدول آرایهای ساده است که در نسخههای اسلامی اولیه هم دیده میشود. میتوان این جداول را بر اساس نقش آنها در صفحهآرایی به دو شکل جداول کاربردی و جداول تزیینی تقسیم کرد. با توجه به اینکه این آرایهها بهصورت مستقل و با تکیه بر نمونههای متقدم موجود در نسخ اسلامی کمتر موردپژوهش قرارگرفتهاند مطالعۀ پیشرو ضرورت یافته است. از طرفی شناخت هرچه بهتر این آرایه شناخت جنبههای دیگر هنر کتابآرایی را هم تسهیل میکند. هدف این پژوهش شناخت این آرایه، پیشینه و سبکها و ابزارهای مرتبط با آن بوده است. پرسشهای مطرح در این زمینه عبارت بودهاند از: 1. آیا تعاریف لغوی موجود از جداول (اعم از کاربردی و یا تزیینی) در متون با توجه به نمونههای موجود از هریک از آنها در نسخههای خطی مطابقت دارد؟ 2. پیشینۀ جدول و جدولکشی با استناد بر متون به چه تاریخی بازمیگردد؟ 3. چه سبکهایی از جدولکشی در متون ذکرشده است؟ در مقالۀ پیشرو در مرحله نخست متون به روش تحلیل محتوایی موردبررسی قرارگرفته و سپس سبکهای مطرحشده در متون در نسخ خطی شناسایی و معرفیشدهاند و برای جمعآوری اطلاعات علاوه بر اینکه متون منثور و منظوم در بازۀ زمانی مدنظر موردبررسی و تحلیل قرارگرفتهاند، تمامی نسخ خطی همزمان با متون نیز در کتابخانههای مجلس و ملک و دانشگاه تهران مشاهده و مورد ارزیابی قرارگرفتهاند. درنتیجۀ این پژوهش تعاریفی دقیقتر برای هر دودسته از جداول ارائه شد، ضمن اینکه با توجه به متون مشخص گردید که پیشینۀ جداول کاربردی در نسخ خطی بهپیش از اسلام بازمیگردد، هرچند که قدیمترین جدول کاربردی در نسخ اسلامی موجود، متعلق به قرن چهارم قمری است و در مقابل، واژۀ جدول در معنای جداول تزیینی از قرون پنجم و ششم در متون بکار برده شده است و این در حالی است که از قرون اولیه جداول تزیینی در نسخ خطی (مصاحف) دیده میشوند. سبکهایی از نحوۀ جدولکشی همچون جدول سه تحریر و سیمین و شنگرف، نیز در متون آمده که اغلب آنها نیز در نسخ خطی تا پیش از قرن نهم شناساییشدهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
جداول کاربردی؛ جداول تزیینی؛ نسخ خطی؛ متون تاریخی سدۀ چهارم تا نهم قمری | ||
مراجع | ||
ابن ندیم، محمدبن اسحاق، 1381، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: انتشارات اساطیر اکبری، الهام، 1397، بررسی روند تکامل و کارکردهای جدولکشی در صفحهآرایی نسخخطی اسلامی از قرن ششم تا قرن نهم(ه.ق)، پایاننامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران، دانشکده حفاظت و مرمت امیر معزی، محمدبن عبدالملک، 1385، دیوان، تصحیح محمد رضا قنبری، تهران: انتشارات زوار. انوری، علیبن محمد، 1372، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. اوحدی اصفهانی، 1335، دیوان، به اهتمام محمود فرخ، مشهد: چاپ خانه خراسان اورستّی، پائولا، 85- 1384، «نسخههای خطی اسلامی: ویژگیهای مادی و گونه شناختی»، ترجمۀ شیرین بنی احمد، نامه بهارستان، تابستان و زمستان، سال ششم، شمارۀ 1و2 برهان، محمدحسین بن خلف، 1362، برهان قاطع جلد دوم، به اهتمام محمد معین، تهران: انتشارات امیر کبیر. بندهش ایرانی دستنویس TD2، بیتا، به کوشش ماهیار نوابی، کیخسرو جاماسپاسا و محمود طاووسی، شیراز: موسسه آسیایی دانشگاه پهلوی شیراز. خجندی، عبدالجبار و رضا زاده ملک، رحیم، 1384، تنکلوشا، تهران: نشر میراث مکتوب. دروش، فرانسوا، 1379، سبک عباسی، مترجم پیام بهتاش، تهران: نشر کارنگ. دروش، فرانسوا، 1395، دستنامۀ نسخهشناسی نسخههای به خط عربی، ترجمۀ سیدمحمد حسین مرعشی، تهران: نشر سمت. دهخدا، علی اکبر، 1339، لغت نامه، زیر نظر محمد معین، تهران: سازمان لغت نامه. دهلوی، امیرخسروبن محمد، 1380، دیوان غزلیات، تصحیح اقبال صلاح الدین و مقدمه محمد روشن، تهران: انتشارات نگاه. راوندی، محمدبن علی، 1386، راحه الصدور و آیه السرور، به سعی و تصحیح محمد اقبال؛ با مقدمه بدیعالزمان فروزانفر، مجتبی مینوی، تهران: انتشارات اساطیر. ریشار، فرانسیس، 1383، جلوههای هنر پارسی، ترجمۀ ع. روح بخشان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ساوجی، سلمان، 1367، دیوان، با اهتمام منصور مشفق و مقدمۀ تقی تفضلی، تهران: انتشارات صفی علیشاه. سراج شیرازی، یعقوب بن حسن، 1376، تحفه المحبین، با اشراف محمد تقی دانش پژوه و به کوشش: کرامت رعنا حسینی و ایرج افشار، تهران: نشر نقطه. جامی، عبدالرحمن بن احمد، 1386، ویراستار: مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اهورا سعدی، مصلحبن عبدالله، 1386، کلیات، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: انتشارات امیر کبیر. سیدیوسف حسن، 1390، رسالۀ جلدسازی، تصحیح علی صفری آق قلعه، تهران: میراث مکتوب شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1380، «از مسائل کتاب پردازی در قرن هشتم»، نامه بهارستان، بهارو تابستان، سالدوم، شماره اول شکری فومشی، محمد، 1396، راهنمای دستوشتههای مانوی تورفان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب طبری، محمد بن جریر، 1342، ترجمۀ تفسیر طبری، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران عطار، محمدبن ابراهیم، 1355، خسرو نامه، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: زوار عطار، محمدبن ابراهیم، 1386، مختارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر سخن عوفی، محمد، 1361، تذکرۀ لباب الالباب، از روی چاپ پروفسور براون؛ ترجمه دیباچه انگلیسی بفارسی بقلم محمد عباسی؛ با مقدمه و تعلیقات علامه محمد قزوینی؛ و تحقیقات سعید نفیسی، تهران: فخر رازی. قلیچ خانی، حمید رضا، 1392: زر افشان، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر قمی، ابو نصرحسن بن علی، 1374، المدخل الی علم احکام النجوم، مصحح جلیل اخوان زنجانی، تهران: نشر میراث مکتوب. قمی، قاضی احمد، 1383، گلستان هنر، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: انتشارات منوچهری کمال الدین اسماعیل اصفهانی، 1348، دیوان، به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا مایل هروی، نجیب، 1372، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی مایل هروی، نجیب، 1379، فرهنگ تاریخی اصطلاحات نسخه شناسی (جدول)، نامه بهارستان، پاییز و زمستان، شمارۀ 2، صفحات 31 تا 39 مایل هروی، نجیب، 1379، مفاهیم و اصطلاحات نسخه پردازی در شعر پارسی، نامه بهارستان، پاییز و زمستان، شمارۀ 1، صفحات 13 تا 17 میهنی، محمدبن عبدالخالق، 1389، آیین دبیری، تصحیح و توضیح اکبر نحوی، تهران: نشر دانشگاهی نظامی، الیاس بن یوسف، 1381، خمسه، جلد یک، تصحیح وحید دستگردی، تهران: بهزاد. وطواط، رشیدالدین، 1339، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابفروشی بارانی Adamova, Adel Tigranovna-Bayani,manijeh(2015),Persian Painting: the arts of the book and portraiture,IMPRINT: Thames and Hudson, London Thackston, Wheeler McIntosh, 2001, Album prefaces and other documents on the history of calligrphers and painters, Leiden. Boston. Koln: Brill. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,042 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 4,636 |