سخن سردبیر: بحران کرونا، پژوهش مجازی و علم‌سنجی مجازی | ||
| پژوهش نامه علم سنجی | ||
| سخن سردبیر، دوره 5، (شماره 2، پاییز وزمستان) - شماره پیاپی 10، مهر 1398، صفحه 1-2 اصل مقاله (667.91 K) | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/rsci.2019.1129 | ||
| نویسنده | ||
| عبدالرضا نوروزی چاکلی* | ||
| سردبیر پژوهش نامه علم سنجی،دوفصلنامه علمی دانشگاه شاهدودانشیار گروه علم اطلاعات ودانش شناسی دانشگاه شاهد | ||
| چکیده | ||
| تاریخ‌نگاری و مطالعه روند رشد علم و فناوری به روشنی بیانگر این واقعیت است که توسعه پژوهش همواره در سایۀ تجربیات تلخ بشر در بحران‌های بزرگ شکل گرفته‌اند و بحران‌ها به عنوان عواملی تهدیدکننده با تمام آسیب‌ها و تلخی‌هایشان، خواسته یا ناخواسته همواره از مهم‌ترین عوامل دگرگون‌سازی، رشد و توسعه مسیرهای علم و فناوری به شمار رفته‌اند. نمونۀ بارز این تأثیرگذاری را می‌توان در رشد و توسعۀ بی‌بدیل علم و فناوری پس از جنگ‌های جهانی اول و دوم و جنگ سرد جستجو کرد که تغییر مسیر چشم‌انداز کشورها را از علم کوچک به علم بزرگ بدنبال داشته و پژوهش را در مسیرهای اولویت‌دارتر و هدفمندتر قرار داده است. با سرمایه‌گذاری‌های عدیدۀ ناشی از تحولات جنگ‌های جهانی و سرد، رشد و توسعه علم و فناوری به طرز شگفت‌آوری افزایش یافته و دستاوردهای علمی و فناورانۀ دهه‌های اخیر را به بیش از چند برابر تمامی دستاوردهای علمی و فناورانۀ طول حیات بشر رسانیده است. با وجود بحران‌های پیشین، بحران نوظهوری که در ماه‌های اخیر شکل گرفته و به شکل یک ویروس ناشناخته جامعه جهانی را تهدید می‌کند، باعث شده تا تمامی روال‌های روزمره و برنامه‌های آینده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی در سطح ملی و بین‌المللی تحت تأثیر قرار گیرد. واقعیت‌های ناشی از بحران همه‌گیر کرونا که کشورها از آن به نام «دشمن مشترک» یاد می‌کنند، نشان از این واقعیت دارد که با وجود همۀ پیشرفت‌های حاصل شده، بشر هنوز در بسیاری از زمینه‌های علمی نوظهور، راه طولانی در پیش دارد. بحران کرونا در همین دوران کوتاه ظهور خود، ضمن تأثیرگذاری مستقیم بر افکار و اندیشه‌های انسانی، توانسته قدرت خود را برای ایجاد تحولاتی نوین در عرصه‌های علم، فناوری، اقتصاد، سیاست، فرهنگ و سایر جوانب زندگی بشری به رخ بکشاند، اندیشمندان را به تفکری دوباره وادارد و در سال‌های آغازین هزاره سوم، ارائۀ بازتعریفی دگرگون‌کننده از ساختارهای فعلی جوامع را ضروری بنمایاند. از رویکرد پژوهشی، این بحران نشان داد که حوزۀ سلامت پیش‌نیاز سایر بخش‌هاست و بیش از پیش مستلزم توجه، سرمایه‌گذاری و پشتیبانی است. بنابراین بدیهی است که در چنین شرایطی، حائز اهمیت‌ترین، اولویت‌دارترین و مسئله‌محورترین موضوعی که یاری طیف وسیعی از پژوهشگران حوزه‌های مختلف را می‌طلبد، حوزۀ پژوهشی کروناست. از رویکرد دسترسی به منابع اطلاعاتی علمی نیز این بحران نشان داد که هرگاه مسئله سلامت انسان در میان باشد، دیگر مبحث محدود کردن دسترسی به اطلاعات علمی معنای واقعی خود را از دست می‌دهد؛ زیرا برای مقابله با این بحران، دسترسی به اطلاعات ارزشمند برای پژوهش به مثابه خونی است که در رگهای پژوهش جریان دارد و می‌تواند آن را به سرمنزل مقصود برساند. از همین روست که در این روزها ناشران و پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر بین‌المللی بدون در نظر گرفتن هیچ خط و مرزی، درب‌های خود را برای دسترسی به منابع علمی ارزشمند حوزه‌های مرتبط با کرونا به روی پژوهشگران بین‌المللی گشوده‌اند. در ادامۀ این روند و در حالی که اکثر دانشگاه‌های دنیا برای نخستین بار در دوران حیات خود، تعطیلات پیش‌بینی نشدۀ ایام قرنطینه را تجربه می‌کنند، چرخ‌های پژوهش از حرکت بازنایستاده و حتی در مواردی دامنۀ پژوهش به‌صورت مجازی و از راه دور، گسترش نیز یافته است. در چنین شرایطی، دانشمندان و پژوهشگران با بهره‌گیری از فرصتی که برای دسترسی آزاد به منابع علمی مرتبط با حوزه کرونا به‌وجود آمده و با تکیه بر دانش و تجربیات خود، کار پژوهش را به‌صورت مجازی و از راه دور به پیش می‌برند و بیش از هر زمان دیگر، چرخ‌های پژوهش را به حرکت درمی‌آورند. در این شرایط خطیر که تمامی حوزه‌های مرتبط، از علوم زیستی و ویروس‌شناسی گرفته تا حوزه‌های بالینی، تحقیقات پزشکی، داروسازی و مانند آن دوش به دوش یکدیگر برای مقابله با این بحران گام برمی‌دارند، بی‌تردید عرصه‌های پژوهش و فناوری ملی و بین‌المللی شاهد ظهور حوزه‌های بین‌رشته‌ای و همچنین جبهه‌های پژوهشی جدیدی است که می‌تواند مسیر تحولات آیندۀ علم و فناوری را رقم بزند. بی‌تردید شناسایی و رصد این مسیرهای تحول و نقش دانشمندان، دانشگاه‌ها و کانال‌های علمی کشورهای تأثیرگذار در توسعۀ این حوزه‌های بین‌رشته‌ای و جبهه‌های پژوهشی نوظهور، در تعیین مسیرهای حرکت آیندۀ علم و فناوری تعیین‌کننده خواهد بود. در چنین شرایطی و به‌ویژه در ایامی که پژوهش به‌صورت مجازی و از راه دور جریان دارد، نقش پژوهش‌های مجازی علم‌سنجی در تبیین این مسیرها، جریان‌ها و تحولات علمی، بسیار خطیرتر، حائز اهمیت‌تر و تعیین‌کننده‌تر از گذشته است. از مهم‌ترین زمینه‌های پژوهشی که مطالعۀ آن به‌صورت دورکاری و مجازی و همزمان با ایام قرنطینه ، مشارکت و عزم جدی متخصصان علم‌سنجی را می‌طلبد می‌توان در زمینه‌هایی همچون تبیین روندهای بین‌المللی شکل‌گیری پژوهش در حوزۀ کرونا، شناخت جبهه‌های پژوهشی نوظهور و زیرشاخه‌های آن، کشف حوزه‌های بین‌رشته‌ای حاصل از مشارکت‌های علمی نوظهور، و شناسایی مرتبط‌ترین و تأثیرگذارترین پژوهشگران و پژوهش‌های مرتبط با حوزۀ پژوهشی کرونا اشاره کرد. شاید بی‌راه نباشد به همان ترتیبی که گلنزل[1] در سال 2010 از پژوهش‌های راه دور کتاب‌سنجی به نام «کتاب‌سنجی رومیزی»[2] یاد کرد، در اینجا نیز این دسته از پژوهش‌های هدفمند و بی‌وقفۀ علم‌سنجی که در ایام قرنطینه، به معنای واقعی کلمه به‌صورت مجازی و دورکاری به سرانجام می‌رسند، در نشریات الکترونیکی منتشر می‌شوند و به این ترتیب در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران مجازی قرار می‌گیرند را «علم‌سنجی مجازی[3]» نام‌گذاری کرد. [1]. Glänzel [2]. Laptop bibliometrics [3] Virtual scientometrics | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,211 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 829 |
||