مطالعه تطبیقی نقش اختران در مکاتب فلزکاری جزیره، شمال‌شرق و شمالغرب ایران در سده‌های ۶ و ۷ هجری براساس آینه مفرغی موصل، جام پایه‌دار خراسان و قلمدان برنجی آذربایجان | ||
| فصلنامه نگره | ||
| مقاله 2، دوره 14، شماره 51، مهر 1398، صفحه 23-36 اصل مقاله (717.79 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22070/negareh.2019.3936.2053 | ||
| نویسندگان | ||
| فاطمه شریف الحسینی* 1؛ طاهر رضازاده2 | ||
| 1دانشگاه ازاد واحد علوم تحقیقات تهران | ||
| 2گروه پژوهش هنر، دانشکده عمران، معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران | ||
| چکیده | ||
| یکی از مهم‌ترین مضامین به‌کاررفته در تزیینات آثار فلزی سده‌های میانۀ دورۀ اسلامی نقوش نجومی است که خود دو دستۀ صور منطقة‌البروج و نقش اختران هفتگانه را در بر می‌گیرد. همچنین نقش اختران در فلزکاری اسلامی همواره به دو صورت ترسیم شده است، گاه در ترکیب با صورفلکی منطقه‌البروج و گاه به صورت مجزا. در پژوهش حاضر صورت‌های مجزای اختران مدنظر است که دارای ماهیتی خیالی‌اند. مشاهدات اولیه نشان می‌دهد کاربرد این نقوش در آثار مکاتب فلزکاری مهم این دوره، که به‌ترتیب شکوفایی عبارت‌اند از مکتب فلزکاری شمال‌شرق ایران، مکتب فلزکاری جزیره و مکتب فلزکاری شمالغرب ایران، حائز تفاوت‌های عمده‌ای است. بر این اساس، هدف از انجام این پژوهش بررسی و تطبیق صورت مجزای اختران هفتگانه در آثار این سه مکتب مهم فلزکاری ایرانی در سده‌های شش و هفت هجری است. می‌خواهیم بدانیم چه تفاوت‌های سبکی و شمایل‌نگارانه‌ای میان صورت اخترانِ این سه مکتب فلزکاری وجود دارد و این تفاوت‌ها ناشی از چیست. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نمونه‌های شاخص این مکاتب بررسی و ضمن مشخص ساختن ویژگی‌های هر یک از اختران هفتگانه به تطبیق و مقایسۀ آنها پرداخته شده است. اطلاعات و داده‌های مورد نیاز این پژوهش نیز به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده است. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها و شواهد مبیّن آن است که رابطۀ مشخصی میان تصویرپردازی نقش اختران هفتگانه در آثار فلزی سده‌های شش و هفت هجری و خاستگاه‌های جغرافیایی آنها وجود دارد و باورها و دیدگاه‌های نجومی رایج در این مناطق در ویژگی‌های سبکی و شمایل‌نگارانۀ تصاویر اختران بروز یافته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نقوش نجومی؛ نقش هفت اختر؛ فلزکاری خراسان؛ فلزکاری جزیره؛ فلزکاری شمالغرب ایران | ||
| مراجع | ||
|
ابوعبدالله محمّد بن احمد بن یوسف کاتب خوارزمی.(1362). مفاتیح العلوم (نگارش یافته بین سال‌های372-367 ه.ق). ترجمه حسین خدیوجم. تهران، علمی و فرهنگی. پوپ، آرتور و آکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ترجمه سیروس پرهام. جلد سیزدهم. چاپ اول. تهران، علمی و فرهنگی. حدود العالم من المشرق الی المغرب. (1362) به‌کوشش منوچهر ستوده. تهران، کتابخانه طهوری. رضازده، طاهر. (1396). فلزکاری غرب ایران در قرن هفتم هجری؛ کشف و شناسایی مکتبی جدید در فلزکاری ایرانی‌اسلامی، نشریۀ پژوهش‌های باستانشناسی ایران، (14)، 179- 189. رضازاده، طاهر و [همکاران]. (1393). بررسی شمایل‌نگارانه خاستگاه اخترماه در فلزکاری اسلامی سده‌های 6 و 7 هجری، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، پاییز و زمستان93 (14)،17-5. رضازاده، طاهر. (1394). فلزکاری غرب ایران. چاپ اول. تهران، علمی و فرهنگی. شمس‌الدین محمدبن محمود آملی. (1381). نفائس الفنون فی عرایس العیون. به تصحیح میرزا ابوالحسن شعرانی. چاپ دوم. تهران، انتشارات اسلامیه. شمس‌الدین محمدبن ابی طالب انصاری دمشقی. (1357). نخبه‌الدهر فی عجائب البر و البحر. ترجمه سید حمید حبیبیان. تهران، بنیاد شاهنشاهی فرهنگستانهای ایران، فرهنگستان ادب و هنر ایران. صفا، ذبیح‌اله. (1374). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلام (تا اواسط قرن پنجم). جلد اول.چاپ پنجم. تهران، دانشگاه تهران. صمدی، مهرانگیز. (1367). ماه در ایران از قدیمی‌ترین ایام تا ظهور اسلام. چاپ اول. تهران، علمی و فرهنگی. عسگرنژاد، منیر. (1384). تحلیل نمادهای ماه در باورهای عامیانه ملل مختلف به استناد ابیاتی از شاعران بزرگ پارسی گوی. فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، (41)، 309-324. قهاری گیگلو، مهناز و محمدزاده، مهدی.(1389). بررسی تطبیقی صورنجومی در نسخه صورالکواکب و آثار فلزی سده های 5 تا 7 هجری. فصلنامه نگره، بهار89 (14)،21-5. لاهوتی، بهزاد. (1393). «جزیره». در دانشنامه جهان اسلام. جلد دهم. تهران: بنیاد دایره‌المعارف‌اسلامی. محمدبن محمودبن احمد طوسی. (1345). عجایب‌المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. مسلم‌بن احمد المجریطی. (1933). غایه‌الحکیم و احق النتیجتین بالتقدیم. به تحقیق هلموت ریتر. لایپزیک، توبنر. نظام‌الدین عبدالعلی بن محمد بیرجندی. (984ه.ق). معرفت تقویم. چاپ سنگی. محل نگهداری، تهران-کتابخانه ملی ایران. Allan, James W. (1982). Islamic metalwork ، the Nuhad Es-Said Collection. London Totowa, N.J., USA، Sotheby ; Biblio Distribution Centre distributor.
Azarpay, G., & Kilmer, A. D. (1978). The eclipse dragon on an Arabic frontispiece-miniature. Journal of the American Oriental Society, 363-374.
Ballian, Anna. (2011). Three medieval Islamic brasses and the Mosul tradition of inlaid metalwork. MOUSEIO MPENAKI 9, 2009, 113-141.
Carboni, S. (1997). Following the Stars، Images of the Zodiac in Islamic Art. Metropolitan Museum of Art.
Combe, Sauvaget and G. Wiet. (1941). Répertoire chronologique d'épigraphie arabe (RCEA), vol. VIII ,Cairo.
Hartner, W. (1938). The pseudoplanetary nodes of the moon's orbit in Hindu and Islamic iconographies. Ars Islamica, 5(2), 112-154.
Hartner, W. (1973). The vaso vescovali in the British Museum، a study on Islamic astrological iconography. Kunst des Orients, 9(H. 1/2), 99-130.
Herzfeld, Ernst. (1930). Die Sasanidsche Quadrigae Solis et Lunae Archaeologische Mitteilungen aus Iran(II), 128-131.
Ingholt, H. (1954). Parthian sculptures from Hatra، Orient and Hellas in art and religion, (Vol. 12). Elliot's Books.
Johnson, W. J. (2009). Dictionary of Hinduism. Oxford University Press.
Kühnel, E. (1939). Zwei Mosulbronzen und ihr Meister. Jahrbuch der Preuszischen Kunstsammlungen, 60, 1-20.
Lanci, M. A. (1845). Trattato delle simboliche rappresentanze arabiche, Paris.
Melikian-Chirvani, A. S. (1982). Islamic metalwork from the Iranian world, 8-18th centuries. London، Victoria and Albert Museum catalogue, HMSO.
Mitton, Jacqueline (2007). Cambridge Illustrated Dictionary of Astronomy, Cambridge university press.
Pinder-Wilson, R. H. (1951). An Islamic bronze bowl. The British Museum Quarterly, 16(3), 85-87.
Reinaud, J. T. (1828). Monumens arabes, persans et turcs du cabinet de M. le Duc de Blacas et d'autres cabinets، considérés et décrits d'après leurs rapports avec les croyances, les moeurs et l'histoire des nations musulmanes(Vol. 2). L'imprimerie royale.
Ridpath, I. (2012). A dictionary of astronomy. Oxford University Press.
Sarre, Friedrich & van Berchem, Max. (1907). Das Metallbecken des Atabeks Lulu von Mosul in der k. Bibliothek München. Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst, 18-37.
Saxl, F. (1912). Beiträge zu einer Geschichte der Planetendarstellungen im Orient und im Okzident. Der Islam, 3(1), 151-177.
Ward, R. (1993). Islamic metalwork. British Museum Press.
Wenzel, Marian. (2005). Fire-making, and its influences on the background to some mysterious iconography in medieaval Islamic Art. in robert Hillenbrand (ed.) Image and Meaning in Islamic Art, 140-158. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 941 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,076 |
||